Utku Emre KOCAİBİŞ
Robotlar, 100 yıldan fazla bir süredir filmlerde rol aldı ve ilk tasviri, sihirbazın rol aldığı aktör Harry Houdini’nin oynadığı sessiz film “The Master Mystery”de gerçekleşti. Daha önce “robot” un yaygınlaşmasından önce “otomatlar” olarak adlandırılan bu metal makineler, C-3PO ve VOL-İ’de hizmetçi ve “Terminator”den T-800 veya “Ben, Robot”ta ise kötü adamlar olarak tasvir edildi.
İlginizi çekebilir: Yapay Zeka (AI) Nedir?
Bir robotun “iyi” veya “kötü” olması, onlardan korkup korkmadığımızın nihai göstergesi değildir. Bazen, insanların kendilerini rahatsız hissetmeleri için sadece insani özelliklere ve niteliklere sahip olmaları gerekir. Sigmund Freud, “esrarengiz” terimini ilk olarak, oyuncak bebekler ve balmumu figürleri gibi nesnelere karşı bu duyguyu tanımlamak için bir denemede icat etti. Kısa süre sonra robotlar onu takip etti.
Texas Tech Üniversitesi Medya ve İletişim Fakültesi’nde reklamcılık ve marka stratejisi doçenti olan Jaime Banks, “Robotikçi Masahiro Mori, ‘tekinsiz vadi’ kavramını ortaya attı.” dedi. Tekinsiz vadi, bir şey daha insani hale geldikçe, bir noktaya kadar onun hakkında daha olumlu duygulara sahip olduğumuz bir modeldir. Bir tür insan olduğunda, ancak tam olarak insan olmadığında, bu bizi gerçekten rahatsız eder. Bu garip bir aşinalık veya tanıdık tuhaflıktır.
“Bu, robotlar, zombiler, bebekler, estetik ameliyatı olan insanlar, kafamızda bir insanın neye benzediğine dair bu fikre sahip olmamızı sağladı.”
Medya Etkisi
Araştırmalar insan-robot etkileşiminde, özellikle işbirliği, güven, zihin algısı ve ahlaki yargılarla ilgili olarak sosyal bilişi vurgulayan insan-makine iletişimine odaklanan bankalar, insanların tükettiği medyanın robotlara güvenme veya robotlardan korkma yeteneklerini etkileyebileceğini belirtti.
Banks, “Medyada yaygın olan bilgisayar tarafından oluşturulan bazı görüntülere (CGI) verdiğimiz tepkiler, robotları görme eğilimimize benzer bir etkiye sahip olabilir.” dedi. “Çoğu zaman, işlerin doğru görünmediğini biliyoruz, ancak nedenini tam olarak açıklayamıyoruz. Ünlü bir örnek, karakterlerin biraz ürkütücü olduğu ‘Polar Express’ veya Elsa gibi Disney Frozen karakterleri. Garip yüz oranlarıyla. Ama onları izlerken, tuhaflıklarına biraz duyarsızlaşabilir ve eylemleri veya kişilikleri ışığında garip oldukları için onları affedebiliriz. Bu, muhtemelen robotlara karşı duyarsızlaştırılabileceğimizi düşündürebilir. Zaman içinde farklı medya maruziyetleri veya yüz yüze maruz kalma türlerine göre ve araştırmalar bu fikri destekliyor. ”
Filmler ve televizyon şovları, robotları veya yapay zekayı birçok durumda ana kahraman veya kötü adam olarak tasvir etti. Bu da, insanların onları gerçek dünyada görme şeklini etkiledi.
İlginizi çekebilir: Filmlerden Dolayı İnandığımız 10 Uzay Efsanesi
Robotlara çok fazla güç verirsek dünyayı ele geçireceklerini düşündürdüler.
Banks, “Medya, robotların ne olduğu ve iyi olup olmadıkları hakkında fikirlerimizi oluşturmaya yardımcı olabilir.” dedi. “Robotlara çok fazla güç verirsek dünyayı ele geçireceklerini ve tüm insanları öldüreceklerini düşünmek için eğlence medyası anlatılarıyla çok iyi eğitildik. Bu nedenle, bazı araştırmacılar robotlara verilen tekinsiz tepkilerin gerçekten hisler olduğunu düşünüyor. Ancak, bazı insanlar bu fikirlerle ve hatta bu korkularla mükemmel bir şekilde başa çıkıyorlar. Bu da bilimsel çalışmanın geldiği yer inançlardan, özelliklerden ve deneyimlerden, bir insanı robotlardan az ya da çok korkmaya ya da az ya da çok kabul etmeye yatkın yapabilecek şey nedir?”
Banks, bazen tekinsiz vadiyle karıştırılan iğrençliğin de benzer bir kavram olduğunu söylüyor.
“Abjeksiyonun korkudan hemen önce gerçekleşeceği teorileştirildi” dedi. “Bir şeyi sembolik bir kategoriye kolayca sığdıramadığımızda bu reddedilme hissidir. İnsanların ne olduğunu biliyoruz ve güvenli makinelerin (arabalarımız veya telefonlarımız gibi) ne olduğunu biliyoruz. Ancak sosyal robotlar tuhaf çünkü onlar birer makine, ancak insanlar gibi davranıyorlar. Bu gibi durumlarda, bir kategoriye bir şey sığdıramadığımızda, bazı hipotezler beyinlerimizin biraz çıldırdığını gösteriyor. Doğası gereği, beyinlerimiz sınırlı bilişsel kaynaklarımızla verimli olmayı sever, bu nedenle kısa kararlardan yararlanamadığımızda (hızlı kategorilendirme gibi) bu rahatsız edici olabilir ve kategorize edilemeyen şeyi tamamen reddedebiliriz.”
“Bu, bir şeyin kendisine bir tepki bile değildir; onu işlemek ve ne tür bir şey olduğunu anlamak için kendi yetersizliğimizdir. Bazı insanlar, bu alçakgönüllülüğün, uymadığı için reddedilmesinin, aslında bunun farkında olmadan ve bir şey için bilinçli bir korku hissetmeden önceki anlarda olan bir şey olduğunu teorileştirir.”
İlginizi çekebilir: Tüm Zamanların En İyi 75 Korku Filmi
Doğaüstü Eğri
Mori “tekinsiz vadi” eğrisini ilk kez ortaya koyduktan sonra, araştırmalar bunun insanların robotları kabul etmesi ve insanlara benzemesi için gerçekten var olup olmadığını belirlemeye çalıştı.
Banks, “İnsan benzerliği arttıkça, o ‘tuhaf’ noktaya gelmeden ve beğenmenin dramatik bir şekilde düşmesinden önce bir robota olan beğenimizin de arttığını gösteren tekinsiz vadi eğrisini destekleyen bazı kanıtlar var.” dedi. “Bu eğrinin varlığını desteklemeyen çalışmalar da var. Çoğu zaman, bu çalışmalar %0 insandan %100 insana farklı insanlık ve makine benzerliği kombinasyonlarını göstererek insanların bulunduğu noktayı belirlemek için artımlı kombinasyonlar oluşturmak için grafik yazılımı kullanır.”
Bununla birlikte, diğer çalışmalar tekinsiz eğrinin şeklinin biraz farklı olabileceğini öne sürüyor.
Banks, “Tekinsiz duygular üzerine yapılan daha yakın tarihli araştırmalardan birinde, Hava Kuvvetleri Akademisi’nden araştırmacılar, simüle edilmiş karakterler yerine, bugün dünyada gerçekten var olan 250 robota insanların tepkilerini değerlendirdiler.” dedi. “Bu çalışma, robotları sevdiğimizde aslında iki vadiye sahip olabileceğimizi gösteriyor: tam olarak insan olmadığı zaman teorik büyük vadi (pek hoşlanmayan), ama aynı zamanda başka bir küçük vadi (biraz hoşlanmayan).”
“Bu nedenle, bazen verilerde gördüğümüz farklı modeller var. Ancak, genel olarak, tekinsiz vadi kavramı oldukça iyi kabul edildi ve bu da robotların insancıllığından rahatsız olduğumuzu anlamamızı sağladı.”
Neden robotlar ve yapay zeka “kötü adamlar” olur?
HAL’den Skynet’e kadar, yapay zeka ve robotlar, sinema tarihinin en unutulmaz kötü adamlarından bazıları oldu. Bankalar neden bu kadar iyi “kötü adamlar” olduklarına dair spekülasyon yaptı.
“Eğlence medyasından zevk almamızın karakterlere olanlardan kaynaklandığına dair pek çok kanıt var.” dedi. “Kötü insanların başına kötü şeyler gelmesini seviyoruz ve iyi insanların başına iyi şeyler gelmesini seviyoruz. Robotların insan ile insan olmayan arasındaki çizgide oturması gibi, belki robotları da buna yerleştirmek kolaydır. İyi ve iyi olmayan arasındaki boşluğa.” Bilim insanları, bu tür bir ahlaki belirsizliğin karakterleri daha ilişkilendirilebilir ve ilginç hale getirebileceğini öne sürdüler.
“Ancak robotlar başka bir tür orta zeminde oturuyorlar. Robotları kendi terimlerimizle anlamak kolaydır, çünkü bir dereceye kadar bizim gibi davranırlar ve bizim gibi görünebilirler, ancak yine de ‘diğer’ olarak düşünmek kolaydır. Yani, onlar “bize benziyorlar”, bu yüzden bize hala mantıklı gelen anlatıları etrafına sarmak kolaydır ve onları temsilci olarak düşünebiliriz. Ama aynı zamanda “bize benzemiyorlar”, yani tamam, eğer kötülerse ve kötü oldukları için onları sevmemizde sorun yok. Bu kötülükten kurtulmanın bir yolu olabilir, böylece yine de olanlardan zevk alabiliriz ama onları kuralların farklı olduğunu söyleyen bir kutuya koyun.”
Bu, yapay zekanın ve robotların aynı zamanda iyi kahramanlar olamayacağı anlamına gelmez.
Banks, “Aynı şekilde, bu yüzden de iyi karakterler yapıyorlar: VOL-İ, Optimus Prime ve sevdiğimiz tüm iyi robotlar.” dedi. “Bize şaşırtıcı geldikleri için eğlenceli olabilirler. İnsanlar, ‘Ah, bu robot sevecen çünkü iyi ve asil olması gerekmiyor ve öyle olduğu ortaya çıkıyor.”
Toplumdaki robotlar
TV programı “Black Mirror”, kahramanın cani, robotik “köpeklerden” kaçmaya çalıştığı “Metalhead” başlıklı bir bölüm yayınladı. Bu robotik köpekler, Boston Dynamics, Spot ve Big Dog tarafından yaratılan gerçek hayattaki robotik meslektaşlarına dayanıyordu. Roombas, sürücüsüz arabalar ve otomatik fabrikalar gibi şeyler de gerçek robotların topluma nasıl yerleştiğine dair sadece birkaç örnektir.
COVID-19 salgınıyla hastaneler adapte oldu ve sanal bir ziyaret için kullanılan bir doktoru “işe sokmak” için robotları kullanmaya başladı. Bu robotlar ayrıca bir hastanın yaşamsal belirtilerini de alabiliyor. Robotların kullanılması ABD’de nispeten yeni olsa da, Japonya bir süredir robot kullanımını benimsemiştir.
Banks, “Nüfusun giderek yaşlanmakta olduğu Japonya’da, işi sağlık hizmetlerini desteklemek olan robotlar geliştirme yönünde bir eğilim var.” dedi. “Örneğin, yaşlı bakımını desteklemek için tasarlanmış ‘Robear’ adlı ayı şeklinde bir robot var. Örneğin, insanların ayağa kalkıp onları yataklardan tekerlekli sandalyelere kaldırmalarına yardımcı oluyor. Bu, onu çok sevimli bir yüze sahip ciddi bir beygir yapıyor. Kültürel nüans ve bağlam önemli hale geliyor. Kawaii estetiğinin çekici olduğu bir kültürde ve temizliğin ve güvende hissetmenin değerli olduğu bir sağlık hizmeti bağlamında, parlak beyaz, yavaş hareket eden, sevimli bir robot çok iyi olur. Şimdi, farklı bir kültür veya farklı bir amaç için, sosyal bir arkadaş olan bir robot gibi, farklı tasarımlar veya davranışlar daha önemli olabilir.”
Robotlardan korkmalı mıyız?
Yazar Andrew Smith, “İnsanlar anlamadıklarından korkar ve fethedemeyeceklerinden nefret eder.” Belki de bazı insanların robotlardan korkmasının nedeni, çok insancıl olmalarıdır; belki yeterince insan olmayabilirler.
Banks, “Bu, robotların insanların onları anlama yetenekleriyle bağlantılı olarak tasarlanıp tasarlanmayacağı ve nasıl tasarlanacağı konusunda sahada biraz tartışılması gerekn bir konu.” dedi. “Açıklanabilir yapay zeka hareketi olarak adlandırılıyor. Robotlar harika araçlardır. Her türlü şeyi yapabilirler; bize her türlü şekilde yardım edebilirler. Ancak onları insanlaştırmamalıyız çünkü onlar İnsanların yapabileceği bazı şeyleri yapma kapasitesine sahip değil. Ayrıca onları çok parlak, güzel ve insani kılarak, onlardan bizim için yerine getiremeyecekleri çok şey bekleriz.”
“Ve sonra, başka bir bakış açısı, onları insan gibi göstermenin iyi olduğunu düşünüyor. Çünkü bu, topluma entegre olmaları için gerekli bir koşul. Yani, eğer onlar gibi davranmazlarsa, onları dünyadaki aktörler veya temsilciler olarak kabul etmeyeceğiz. Biz normlarımıza uyuyoruz ve bir dereceye kadar bize benziyoruz.”
Bir robotun görünüşü ve davranışı, insanların onları kabul edip etmediğini veya onlardan korkup korkmadığını da gösterebilir.
İnsan biçimcilik
Banks, “İnsan biçimcilik’ fikrini veya bir şeyin ne kadar insani olduğunu düşündüğümüzde, sadece görünüş hakkında düşünme eğilimindeyiz, ancak hareket de önemlidir.” dedi Banks. “Bir robot mükemmel bir insan gibi görünüyorsa ve sesi mükemmel bir insansa, ama o zaman biraz sarsıntılı veya başka bir şey olsaydı, bu muhtemelen bizi tuhaflaştırırdı. Hareketleri akıcı değilse veya doğru şekilde yürümezlerse bu tuhaf olabilir.”
Bir bilim insanı olarak Banks, kuralcı davranmak ve insanların robotlardan ve yapay zekadan korkması gerekip gerekmediğini söylemek istemiyor. Bununla birlikte, bir orta yol potansiyeli görüyor.
Banks, “Robotlar için insanlara nasıl tepki verdiğimize kıyasla o kadar farklı olduğundan emin değilim.” dedi. “Bir yabancı görmüyoruz ve onlardan otomatik olarak güven almıyoruz veya onlardan korkmuyoruz. Birinin güvende olup olmadığı veya olmamız gerekip gerekmediğine dair bir yargıya varmaya çalışmak için bilgi edinmek için bir dizi buluşsal yöntem, geçmiş deneyimlerimiz, klişelerimiz ve yeni etkileşimler kullanıyoruz.”
“Korku benim için ilginç bir soru, orada olması gereken veya olmaması gereken bir şey. Sosyal bilimciler olarak bizim işimiz korkunun dinamiklerini, çekim dinamiklerini, güven dinamiklerini ve diğer her türlü şeyi anlamaya çalışmaktır. Bunlar önemlidir, çünkü araştırmamız, etikçiler ve filozofların çalışmaları ile birlikte, robotların topluma girebilecekleri şekilde tasarlanması, üretimi, pazarlaması ve entegrasyonu etrafında uygun politika ve uygulamaların nasıl oluşturulacağına ilişkin soruları yanıtlamak için kullanılabilir.”
Ancak, biraz korku kötü bir şey değildir.
Banks, “Akıllı makineler insan sosyal alanlarında önemli roller oynamaya başlarsa işler gerçekten ilginçleşecek.” dedi. “Ancak, insanlarda olduğu gibi, belirli bir miktar korku faydalı bir şey olabilir. Korku, eleştirel ve dikkatli düşünmemizi ve etkileşimlerimiz hakkında düşünceli olmamızı sağlayabilir. Ayrıca bu, robotların kilit oyuncular olduğu bir dünyaya verimli bir şekilde katılmamıza yardımcı olacaktır.”
Utku Emre KOCAİBİŞ
Bunlar da ilginizi çekebilir:
Şeffaf Güneş Pilleri Yeni Bir Enerji Çağı Başlatabilir.
