Güney Amerika Kıtası, dünyanın en renkli ve zengin coğrafyalarından biridir. Bu kıta, hem doğal hem de kültürel açıdan çok çeşitli ve ilgi çekici özelliklere sahiptir. Bu makalede, Güney Amerika Kıtası’nın tarihini, kültürünü, ekonomisini ve geleceğini inceleyeceğiz.
Giriş
Güney Amerika Kıtası, dünyanın yüzölçümü bakımından dördüncü, nüfus bakımından beşinci büyük kıtasıdır. Kuzeyde Karayip Denizi ve Atlas Okyanusu, doğuda Atlas Okyanusu, güneyde Drake Boğazı ve batıda Büyük Okyanus ile çevrilidir. Güney yarımkürede yer alan kıta, ekvatorun hem kuzeyinde hem de güneyinde bulunur.
Güney Amerika Kıtası’nın coğrafi yapısı çok çeşitlidir. Kıtanın batısında And Dağları uzanır. Bu dağlar, dünyanın en yüksek dağ sırasıdır. Kıtanın ortasında Amazon Havzası yer alır . Bu havza, dünyanın en büyük tropikal yağmur ormanına ve en uzun nehri olan Amazon Nehri’ne ev sahipliği yapar. Kıtanın doğusunda ise Brezilya Yaylası bulunur. Bu yayla, kuru ve verimli topraklara sahiptir. Kıtanın güneyinde ise Patagonya adı verilen geniş bir bozkır alanı vardır. Bu alan, rüzgarlı ve soğuk bir iklime sahiptir.
Güney Amerika Kıtası’nda 12 bağımsız ülke ve 3 bağımlı bölge bulunur. Bu ülkelerin isimleri, bayrakları, başkentleri ve nüfusları şöyledir:
| Ülke | Bayrak | Başkent | Nüfus |
| Arjantin |  |
Buenos Aires | 45.8 milyon |
| Bolivya |  |
Sucre (yargı), La Paz (yönetim) | 11.8 milyon |
| Brezilya |  |
Brasília | 213.8 milyon |
| Şili |  |
Santiago | 19.5 milyon |
| Kolombiya |  |
Bogotá | 51.3 milyon |
| Ekvador |  |
Quito | 17.8 milyon |
| Guyana |  |
Georgetown | 0.8 milyon |
| Paraguay |  |
Asunción | 7.3 milyon |
| Peru |  |
Lima | 33.4 milyon |
| Surinam |  |
Paramaribo | 0.6 milyon |
| Uruguay |  |
Montevideo | 3.5 milyon |
| Venezuela |  |
Caracas | 28.7 milyon |
Bağımlı bölgeler ise şunlardır:
| Bölge | Bayrak | Başkent | Nüfus | Bağlı Olduğu Ülke |
| Falkland Adaları |  |
Stanley | 3.4 bin | Birleşik Krallık |
| Fransız Guyanası |  |
Cayenne | 0.3 milyon | Fransa |
| Güney Georgia ve Güney Sandwich Adaları |  |
King Edward Point | 30 (sadece araştırmacılar) | Birleşik Krallık |
Tarihçe
Güney Amerika Kıtası’nda insan varlığının başlangıcı yaklaşık 15 bin yıl öncesine dayanır. İlk medeniyetler ise MÖ 3000 yılı civarında ortaya çıkmıştır. Bu medeniyetlerden en ünlüleri İnka, Maya ve Aztek medeniyetleridir. Bu medeniyetler, matematik, astronomi, mimari, sanat ve tarım alanlarında gelişmiş bilgilere sahiptiler.
Güney Amerika Kıtası’nın keşfi, 1492 yılında Kristof Kolomb’un Amerika kıtasına ayak basmasıyla başlar. Kolomb’un ardından gelen İspanyol ve Portekizli kaşifler, kıtayı sömürgeleştirmeye başlarlar. Bu süreçte, yerli halklara karşı büyük bir zulüm ve soykırım uygulanır. Ayrıca, Afrika’dan getirilen köleler de kıtanın nüfus yapısını değiştirir.
Güney Amerika Kıtası’nın bağımsızlık mücadeleleri, 18. ve 19. yüzyıllarda gerçekleşir. Bu mücadelelerde öne çıkan isimler Simon Bolivar, Jose de San Martin ve Bernardo O’Higgins’tir. Bu liderler, İspanyol ve Portekiz egemenliğine karşı savaşarak kıtanın çoğunu özgürleştirirler.
Güney Amerika Kıtası’nın 20. ve 21. yüzyıl tarihinde yaşadığı önemli olaylar, siyasi gelişmeler ve uluslararası ilişkiler şunlardır:
- Birinci Dünya Savaşı (1914-1918): Güney Amerika ülkeleri, savaşa tarafsız olarak başlarlar ancak daha sonra çoğu Müttefik Devletler’in yanında yer alırlar.
- İkinci Dünya Savaşı (1939-1945): Güney Amerika ülkeleri, savaşa tarafsız olarak başlarlar ancak daha sonra çoğu Müttefik Devletler’in yanında yer alırlar. Bazı ülkeler ise Nazi Almanyası ile işbirliği yaparlar.
- Soğuk Savaş (1947-1991): Güney Amerika ülkeleri, ABD ile SSCB(Sovyetler Birliği) arasındaki ideolojik rekabete maruz kalır. ABD, kendi çıkarları doğrultusunda bazı ülkelerde darbe destekler veya müdahale eder. SSCB ise bazı solcu hareketlere destek verir.
- Demokratikleşme Süreci (1980’lerden itibaren): Güney Amerika ülkeleri, askeri rejimlerden demokratik yönetimlere geçiş yapmaya başlarlar. Bu süreçte, insan hakları, sosyal adalet, ekonomik kalkınma ve bölgesel işbirliği gibi konular ön plana çıkar.
Kültür
Güney Amerika Kıtası’nda konuşulan diller, dinler, etnik gruplar ve kültürel çeşitlilik şunlardır:
- Diller: Güney Amerika Kıtası’nda en yaygın konuşulan diller İspanyolca ve Portekizcedir. Bu diller, kıtanın sömürge geçmişinden kaynaklanır. Bunların yanında, yerli diller, İngilizce, Fransızca, Hollandaca ve diğer Avrupa dilleri de konuşulur.
- Dinler: Güney Amerika Kıtası’nda en yaygın din Hristiyanlıktır. Bu dinin çoğunluğu Katolik mezhebine mensuptur. Bunun yanında, yerli dinler, Protestanlık, İslam, Yahudilik, Budizm ve diğer dinler de varlıklarını sürdürür.
- Etnik Gruplar: Güney Amerika Kıtası’nda çok sayıda etnik grup bulunur. Bu gruplar arasında yerli halklar, Avrupalı kökenliler, Afrikalı kökenliler, Asyalı kökenliler ve melezler sayılabilir.
- Kültürel Çeşitlilik: Güney Amerika Kıtası’nın kültürel çeşitliliği, kıtanın tarihi, coğrafi ve sosyal yapısından kaynaklanır. Bu çeşitlilik, kıtanın sanatından, edebiyatından, müziğinden, sporundan ve gastronomisinden yansır.
Güney Amerika Kıtası’nın sanat, edebiyat, müzik, spor ve gastronomi alanlarında ürettiği eserler ve değerler şunlardır:
- Sanat: Güney Amerika Kıtası’nın sanatı, yerli geleneklerden, sömürgecilikten ve modern akımlardan etkilenmiştir. Kıtanın sanatında renkli ve canlı motifler, sembolik ve mistik unsurlar, sosyal ve politik mesajlar görülür. Kıtanın ünlü sanatçıları arasında Frida Kahlo (Meksika), Diego Rivera (Meksika), Fernando Botero (Kolombiya), Oswaldo Guayasamín (Ekvador) ve Cândido Portinari (Brezilya) sayılabilir.
- Edebiyat: Güney Amerika Kıtası’nın edebiyatı, kendi gerçekliğini yansıtan bir tarz olan “gerçeküstücülük” ile tanınır. Bu tarzda yazan yazarlar arasında Gabriel García Márquez (Kolombiya), Jorge Luis Borges (Arjantin), Mario Vargas Llosa (Peru), Pablo Neruda (Şili) ve Isabel Allende (Şili) sayılabilir.
- Müzik: Güney Amerika Kıtası’nın müziği, yerli ritimlerden, Afrika kökenli perküsyonlardan ve Avrupa kökenli melodilerden oluşur. Kıtanın müziğinde dans ve eğlence önemli bir rol oynar. Kıtanın ünlü müzik türleri arasında tango (Arjantin), samba (Brezilya), salsa (Küba), cumbia (Kolombiya) ve bossa nova (Brezilya) sayılabilir.
- Spor: Güney Amerika Kıtası’nın en popüler sporu futboldur. Kıta, dünyanın en başarılı futbolcularını ve takımlarını yetiştirmiştir. Kıtanın ünlü futbolcuları arasında Pelé (Brezilya), Diego Maradona (Arjantin), Lionel Messi (Arjantin), Neymar (Brezilya) ve James Rodríguez (Kolombiya) sayılabilir. Kıtanın diğer popüler sporları arasında voleybol, basketbol, tenis ve yüzme sayılabilir.
- Gastronomi: Güney Amerika Kıtası’nın gastronomisi, kıtanın coğrafi ve kültürel çeşitliliğini yansıtır. Kıtanın yemeklerinde et, mısır, patates, fasulye, pirinç, sebze, meyve ve baharat gibi malzemeler kullanılır. Kıtanın ünlü yemekleri arasında ceviche (Peru), feijoada (Brezilya), empanada (Arjantin), arepa (Venezuela), pisco sour (Peru) ve caipirinha (Brezilya) sayılabilir.
Güney Amerika Kıtası’nın dünya kültürüne katkısı ve etkisi şunlardır:
- Güney Amerika Kıtası, dünya kültürüne birçok sanatçı, yazar, müzisyen, sporcu ve şef yetiştirmiştir. Bu kişiler, kendi alanlarında öncü ve örnek olmuşlardır.
- Güney Amerika Kıtası, dünya kültürüne birçok sanat eseri, edebi eser, müzik türü, spor dalı ve yemek tarifi sunmuştur. Bu eserler, dünya kültürünün zenginliğine ve çeşitliliğine katkıda bulunmuştur.
- Güney Amerika Kıtası, dünya kültürüne birçok değer, inanç, tutum ve davranış aktarmıştır. Bu değerler arasında hayat sevinci, misafirperverlik, dayanışma, adalet ve özgürlük sayılabilir.
- Kültür: Güney Amerika Kıtası’nın kültürü, kıtanın tarihi, coğrafi ve sosyal yapısının bir yansımasıdır. Bu kültür, kıtanın sanatından, edebiyatından, müziğinden, sporundan ve gastronomisinden görülebilir.
Ekonomi
Güney Amerika Kıtası’nın ekonomik yapısı, gelir düzeyi, ticaret hacmi ve para birimleri şunlardır:
- Ekonomik Yapı: Güney Amerika Kıtası’nın ekonomisi, çoğunlukla doğal kaynaklara dayalıdır. Kıta, dünyanın en büyük petrol, doğalgaz, maden, orman ve tarım üreticilerinden biridir. Kıtanın en büyük ekonomisi Brezilya’dır. Kıta, aynı zamanda bölgesel bir entegrasyon örgütü olan Mercosur’un (Güney Ortak Pazarı) kurucusudur.
- Gelir Düzeyi: Güney Amerika Kıtası’nın gelir düzeyi, ülkeler arasında büyük farklılıklar gösterir. Kıtanın en zengin ülkesi Şili’dir. Kıtanın en fakir ülkesi ise Venezuela’dır. Kıta genelinde yoksulluk, eşitsizlik ve işsizlik gibi sorunlar yaşanmaktadır.
- Ticaret Hacmi: Güney Amerika Kıtası’nın ticaret hacmi, 2020 yılında yaklaşık 1.1 trilyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Kıtanın en büyük ticaret ortağı Çin’dir. Kıta, aynı zamanda ABD, AB ve diğer bölgelerle de ticari ilişkiler içindedir.
- Para Birimleri: Güney Amerika Kıtası’nda kullanılan para birimleri, ülkeler arasında değişiklik gösterir. Kullanılan para birimleri arasında Arjantin pesosu, Bolivya bolivyanosu, Brezilya reali, Şili pesosu, Kolombiya pesosu, Ekvador doları, Guyana doları, Paraguay guaranisi, Peru solu, Surinam doları, Uruguay pesosu ve Venezuela bolivarı sayılabilir.
Güney Amerika Kıtası’nın sahip olduğu doğal kaynaklar, tarım ürünleri, sanayi sektörleri ve turizm potansiyeli şunlardır:
- Doğal Kaynaklar: Güney Amerika Kıtası’nın sahip olduğu doğal kaynaklar arasında petrol, doğalgaz, kömür, demir cevheri, bakır, altın, gümüş, elmas, uranyum ve lityum sayılabilir.
- Tarım Ürünleri: Güney Amerika Kıtası, dünyanın en büyük tarım üreticilerinden biridir. Kıta, soya fasulyesi, mısır, şeker kamışı, kahve, kakao, muz, portakal, ananas ve diğer tropikal meyveler gibi ürünler yetiştirir. Bu ürünler kıtanın hem iç hem de dış pazarlarında talep görür.
- Sanayi Sektörleri: Güney Amerika Kıtası, sanayi sektörlerinde de gelişme göstermiştir. Kıta, otomotiv, tekstil, kimya, metalürji, makine, elektronik ve biyoteknoloji gibi sektörlerde faaliyet gösterir. Bu sektörler kıtanın hem istihdam hem de ihracatına katkıda bulunur.
- Turizm Potansiyeli: Güney Amerika Kıtası, turizm potansiyeli yüksek bir kıtadır. Kıta, doğal güzellikleri, tarihi ve kültürel mirası, eğlence ve macera olanakları ile turistleri cezbeder. Kıtanın en çok ziyaret edilen yerleri arasında Machu Picchu (Peru), Rio de Janeiro (Brezilya), Galapagos Adaları (Ekvador), Iguazu Şelaleleri (Arjantin-Brezilya), Patagonya (Arjantin-Şili) ve Amazon Ormanları sayılabilir.
Güney Amerika Kıtası’nın karşılaştığı ekonomik sorunlar, fırsatlar ve gelecek beklentileri şunlardır:
- Ekonomik Sorunlar: Güney Amerika Kıtası’nın ekonomik sorunları arasında yüksek enflasyon, dış borç, siyasi istikrarsızlık, yolsuzluk, gelir dağılımındaki adaletsizlik ve çevre kirliliği sayılabilir. Bu sorunlar kıtanın ekonomik performansını ve sosyal refahını olumsuz etkiler.
- Ekonomik Fırsatlar: Güney Amerika Kıtası’nın ekonomik fırsatları arasında doğal kaynakların verimli kullanımı, bölgesel entegrasyonun artırılması, teknolojik gelişmelerden yararlanılması ve alternatif enerji kaynaklarının geliştirilmesi sayılabilir. Bu fırsatlar kıtanın ekonomik büyümesini ve rekabet gücünü artırabilir.
- Gelecek Beklentileri: Güney Amerika Kıtası’nın gelecek beklentileri arasında ekonomik istikrarın sağlanması, demokratikleşmenin devam ettirilmesi, eğitim ve sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi ve küresel sorunlara katkıda bulunulması sayılabilir. Bu beklentiler kıtanın hem kendi hem de dünyanın geleceği için önemlidir.
Sonuç
Güney Amerika Kıtası, dünyanın en renkli ve zengin coğrafyalarından biridir. Bu kıta, hem doğal hem de kültürel açıdan çok çeşitli ve ilgi çekici özelliklere sahiptir. Bu makalede, Güney Amerika Kıtası’nın tarihini, kültürünü, ekonomisini ve geleceğini inceledik. Güney Amerika Kıtası’nın dünyadaki önemi, rolü ve konumu büyüktür. Güney Amerika Kıtası’nın sahip olduğu güzellikler, zenginlikler ve farklılıklar, kıtanın hem kendisi hem de dünya için bir umut kaynağı olmasını sağlar. Güney Amerika Kıtası’nın geleceğe yönelik hedefleri, vizyonu ve umutları, kıtanın hem kendi hem de dünyanın sorunlarına çözüm bulmasına yardımcı olabilir.
Kaynaklar: [Güney Amerika – Vikipedi]
Yorumlar 9