Bipolar Bozukluk Nedir, Nasıl Teşhis ve Tedavi Edilir

Bipolar bozukluk, ruh halindeki aşırı değişimlerle tanımlanan bir psikolojik bozukluktur. Semptomlar, mani adı verilen son derece yüksek bir ruh halinin yanında depresyon ataklarını da içerebilir. Bipolar bozukluk, bipolar hastalık ya da manik depresyon olarak da bilinir.

Bipolar bozukluğu olan kişiler okuldaki ve işteki günlük görevleri yerine getirmede, ilişkileri sürdürmede sorun yaşayabilir. Semptomların üstesinden gelinmesi için çeşitli tedaviler uygulansa da kesin bir çözümü yoktur.

Bulgular

Bipolar bozukluk nadir görülen bir psikolojik bozukluk değildir. Aslında ABD nüfusunun %2,8’ine (yani yaklaşık 5 milyonuna) bu tanı koyulmuştur. Bipolar bozukluğa sahip insanların semptom göstermeye başlama yaşı ortalama 25’tir.

İlgili Konular

Mandela Etkisi Nedir? Gerçek mi Yoksa Yanlış Hatırlama mı?

Empati: Başkalarını Anlamak Hayatımızı Nasıl Değiştirir?

Narsist Nedir? Narsist Kişilik Bozukluğu ile Başa Çıkma Rehberi

Bipolar bozukluktan kaynaklı depresyon en az iki hafta sürer. Manik atak ise birkaç gün ya da haftalar sürebilir. Bazı insanlar bu duygu değişimlerini yılda birkaç kez yaşarken bazıları daha nadir yaşayabilir.

Bipolar Bozukluk Belirtileri

Bipolar bozuklukla beraber ortaya çıkabilecek üç ana semptom vardır: Mani, hipomani ve depresyon. Kişi, manik dönemde duygusal açıdan yüksek olabilir; heyecanlı, dürtüsel, öforik ve enerji dolu hissedebilir. Ayrıca harcama çılgınlıkları, uyuşturucu kullanımı ve korunmasız seks gibi davranışlar da sergileyebilir.

Hipomani genellikle bipolar bozukluk tip II ile ilişkilendirilir. Maniye benzerdir ama onun kadar şiddetli değildir. Maniden farklı olarak hipomani işte, okulda ya da sosyal ilişkilerde sorun yaratmayabilir. Yine de kişi ruh halindeki değişiklikleri fark eder.

Depresyon ataklarında karşılaşılan durumlar ise şöyledir: Derin üzüntü, umutsuzluk, enerji kaybı, önceden yapmaktan hoşlanılan aktivitelere karşı ilgi kaybı, çok az ya da çok fazla uyku, ¡ntihar düşünceleri. Bipolar bozukluk nadir görülen bir durum olmasa da çeşitli semptomları yüzünden tanı koyulması zordur.

Reklam

Kadınlarda Bipolar Bozukluk

Kadınlar ve erkekler tanı alma sayısı bakımından eşit olsa da cinsiyetler arasında semptom farklılıkları görülür. Kadınlarda:

Geç yaşlarda teşhis edilir, 20’li ya da 30’lu yaşlarda tanı alır.
Manik dönemleri daha hafif geçirir.
Depresyon atakları, manik ataklardan daha fazladır.
Yılda dört ya da daha fazla atak geçirilmesine sebep olan hızlı döngülü bipolar bozukluğa sahiptir.
Bipolar bozukluk ile aynı anda tiroit hastalığına, obeziteye, anksiyete bozukluğuna ve migrene de sahiptir.
Yaşamı boyunca alkol kullanım riski daha fazladır.
Ayrıca kadınlarda nüksetme daha sıktır. Bunun menstrüasyona bağlı hormonal değişikliklerden, hamilelikten ya da menopozdan kaynaklandığına inanılıyor.

Erkeklerde Bipolar Bozukluk

Erkekler de kadınlar da bipolar bozukluğun yaygın semptomlarını deneyimler. Bununla birlikte erkekler kadınlardan farklı semptomlar gösterebilir:

Yaşamın erken dönemlerde tanı
Özellikle manik ataklarda daha şiddetli deneyim
Madde bağımlılığı sorunları
Manik atakları eyleme dökme
Erkekler kendi başına tıbbi yardım alma konusunda kadınlardan daha az çaba gösterir ve ¡ntihar ederek ölmeleri daha olasıdır.

Türleri

Bipolar bozukluğun üç ana türü vardır: Bipolar bozukluk tip I, bipolar bozukluk tip II, siklotimi.

Bipolar I, en az bir manik atağın görülmesi ile tanımlanır. Manik dönemin öncesinde ya da sonrasında hipomani veya majör depresif ataklar yaşanabilir. Bu tip bipolar bozukluk kadınları ve erkekleri eşit derecede etkiler.

Bipolar tip II’ye sahip olan kişiler, en az iki hafta süren bir majör depresif dönem geçirir. Ayrıca yaklaşık dört gün süren en az bir hipomani atağı yaşar. Bu tipin kadınlarda daha yaygın olduğu düşünülüyor.

Siklotimisi olanlar ise hipomani ve depresyon atakları geçirir. Bipolar tip I ve II’den daha kısa süreli ve az şiddetli semptomlar göstererek mani ve depresyon yaşar. Bu durumda olanların çoğunun ruh hali her seferinde bir ya da iki ay sabit kalır.

Çocuklarda Bipolar Bozukluk

Çocuklarda bipolar bozukluk teşhisi tartışmalıdır çünkü çocuklar yetişkinler gibi her zaman aynı semptomları göstermez. Ruh halleri ve davranışları doktorların teşhis için kullandığı standartlara da uymayabilir.

Çocuklarda ortaya çıkan bipolar bozukluk semptomları, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi çocuklarda görülen diğer bozuklukların semptomlarıyla çakışır. Ancak son birkaç on yılda doktorlar ve akıl sağlığı uzmanları, çocuklardaki durumu fark etmeye başladı.

Teşhis çocuğun tedavi alması yardımcı olsa da tanı koymak haftaları ya da ayları bulabilir. Çocuğunuzun, çocuklardaki akıl sağlığı sorunları üzerine uzmanlaşmış biri tarafından sağlanan özel bakıma ihtiyacı olabilir.

Bipolar bozukluğa sahip yetişkinler gibi çocuklar da yüksek ruh hali atakları yaşar. Çocuk çok mutlu gözükebilir ve heyecanlı davranışlar sergileyebilir. Bu dönemin ardından da depresyon gelir. Bütün çocuklar duygu değişimleri yaşasa da bipolar bozukluktan kaynaklananlar çok belirgindir ve genellikle çocuğun tipik ruh hali değişiminden çok daha aşırıdır.

Çocuklardaki manik belirtiler:

Gülünç davranmak ve çok mutlu hissetmek
Konudan konuya atlayarak hızlı bir şekilde konuşmak
Odaklanmakta veya konsantre olmakta güçlük çekmek
Riskli davranışlar sergilemek
Çabuk sinirlenmek ve hızlıca öfke patlamaları yaşamak
Uykuya dalmada sorun yaşamak ve yorgun hissetmemek
Çocuklardaki depresif semptomlar:
Canı sıkkın olmak veya çok üzgün davranmak
Çok az ya da çok fazla uyumak
Normal aktiviteler için çok az enerjiye sahip olmak veya hiçbir şeye ilgi göstermemek
Baş veya karın ağrısı da dahil olmak üzere sık sık iyi hissetmediğinden şikayet etmek
Değersiz ve suçlu hissetmek
Çok az ya da çok fazla yemek
ÖIüm ve ¡ntihar hakkında düşünmek

Çocuğunuzda gözlemlediğiniz davranış sorunları, başka bir durumun sonuçları da olabilir. Çocuklarda bipolar bozuklukla beraber DEHB ve diğer davranış bozuklukları da görülebilir. Çocuğunuza tanı koymak ve olağandışı davranışlarını belirlemek için doktoruyla çalışın.

Doğru tanıyı koymak doktorun gerekli tedaviyi belirlemesine, bu da çocuğunuzun sağlıklı bir hayat yaşamasına yol açar.

Gençlerde Bipolar Bozukluk

Ortalama bir ebeveyn için çocuğunun kızgın davranışları yeni bir şey değil. Hormonlardaki değişim ve ergenlikle gelen hayat değişimi, en iyi huylu gencin bile zaman zaman biraz üzgün ve aşırı duygusal hissetmesine sebep olabilir. Bununla beraber bazı duygu değişimleri bipolar bozukluk gibi daha ciddi durumların sonucu olabilir.

Bipolar bozukluk çoğunlukla geç ergenlik ve erken yetişkinlik dönemlerinde teşhis edilir. Gençlerdeki yaygın manik semptomlar şöyledir:

Çok mutlu olmak
Sorun çıkarmak veya yaramazlık yapmak
Riskli davranışlarda bulunmak
Madde kullanımı
Seks hakkında normalde fazla düşünmek
Cinsel olarak aşırı aktif olmak
Uyumakta zorlanmak ama bitkinlik veya yorgunluk belirtileri göstermemek
Çok çabuk öfkelenmek
Odaklanmakta sorun yaşamak ya da dikkatin hemen dağılması
Depresif atak semptomları ise böyle sıralanır:
Çok az ya da çok fazla uyumak
Az ya da çok fazla yemek
Çok üzgün hissetmek ve çok az heyecanlanmak
Arkadaşlardan ve faaliyetlerden uzaklaşmak
ÖIüm ve ¡ntihar hakkında düşünmek
Bipolar bozukluğu teşhis ve tedavi etmek gençlerin sağlıklı bir hayat sürdürmesine yardımcı olabilir.

Bipolar bozukluk iki aşırı uç noktada görülebilir:

Yüksek ve düşük. Tanı almak için bir mani ya da hipomani atağı geçirmek gerekir. İnsanlar genellikle bu aşamada “yüksek” hisseder. Ruh halinizde bir “yükselme” yaşadığınızda çok enerjik hissedebilirsiniz ve kolayca heyecanlanabilirsiniz.

Bipolar bozukluğa sahip bazı bireyler, majör depresif atak ya da “düşük” ruh hali de yaşar. Bu durumu yaşadığınızda ise uyuşuk, üzgün hissedebilirsiniz ve motivasyonunuz olmayabilir. Fakat bipolar bozukluğa sahip olan herkes depresif denecek kadar “düşük” hissetmez.

Örneğin mani tedavisi gören bazı insanlar, normal bir günde bile depresif hissedebilir çünkü daha önce manik ataklarından kaynaklanan “yüksek” ruh halini tecrübe etmiştir. Bipolar bozukluk depresif hissetmeye yol açsa da depresyonla aynı şey değildir. Ruh haline yüksek ve düşük dönemler yaşatırken depresyonda sadece “düşük” duygular ve ruh hali vardır.

Bipolar Bozukluğun Nedenleri

Yaygın bir psikolojik bozukluk olsa da doktorlar ve araştırmacılar için hala biraz gizemlidir. Neden bazı insanların bu duruma yakalandığı ve bazılarının yakalanmadığı henüz belli değildir. Olası nedenleri genetik, beyin ve çevresel faktörlerdir.

Ebeveynlerinizde ya da kardeşlerinizde bipolar bozukluğa sahip biri varsa sizin de bipolar bozukluğa yakalanma olasılığınız fazladır. Yine de hatırlatmak da fayda var, aile geçmişinde bipolar bozukluk olan çoğu kişi buna yakalanmaz.

Beyin yapınız bipolar bozukluk için bir risk faktörü olabilir. Beyin yapısındaki ya da fonksiyonlarındaki anormallikler riski artırabilir. Bipolar bozukluğa yakalanma ihtimalini artıran şey sadece vücutta olan biten değildir. Dış faktörler de etkili olabilir:

Aşırı stres
Travmatik yaşantılar
Fiziksel hastalık

Bu faktörlerin her biri bipolar bozukluğa yakalananları etkileyebilir ancak bu faktörlerin birleşip bipolar bozukluğa yol açmaları ise daha olasıdır.

Kalıtsallık

Bipolar bozukluk ebeveynden çocuğa geçebilir. Araştırmalar, bu bozukluğa sahip insanlarda güçlü bir genetik bağlantı olduğunu ortaya koydu. Eğer bu bozukluğa sahip bir akrabanız varsa sizin de yakalanma olasılığınız dört ila altı kat yüksek demektir.

Tabii bu bipolar bozukluğa sahip bir akrabası olan herkesin bu bozukluğa yakalanacağı anlamına gelmez. Ek olarak, bipolar bozukluğa sahip herkesin aile geçmişinde bu bozukluğun olmadığını söylemek de faydalı olur. Yine de genler bipolar bozukluğun ortaya çıkış sıklığında önemli bir rol oynar.

Teşhis

Tip I bipolar bozukluk teşhisinde bir veya daha fazla manik atağın ya da karışık (manik ve depresif) atakların olup olmadığı önemlidir. Ayrıca majör depresif bir dönemi de içerebilir. Tip II bipolar bozukluk ise bir veya daha fazla majör depresif atak ve en az bir hipomani atağı içerir.

Manik dönem tanısı almak için en az bir hafta süren ya da hastaneye kaldırılmanıza sebep olacak semptomlar yaşamalısınız. Bu süre zarfında semptomları her gün ve günün her anı yaşamalısınız. Öte yandan majör depresif dönem tanısı için en az iki hafta gereklidir.

Ruh hali değişebileceği için bipolar bozukluğu teşhis etmek zor olabilir. Çocuklarda ve ergenlerde teşhis etmek ise çok daha zordur çünkü bu yaş aralığında ruh hali, davranış ve enerji seviyesi çok değişkendir.

Bipolar bozukluk tedavi edilmezse genellikle daha da kötüleşir. Ataklar sıklaşabilir ya da aşırı uç noktalara ulaşabilir. Fakat bipolar bozukluğunuz için tedavi görürseniz sağlıklı ve üretken bir hayat sürmeniz mümkündür. Bu yüzden teşhis çok önemlidir.

Semptom Testleri

Bir testin sonucu bipolar bozukluğu teşhis etmez. Bu nedenle doktorunuz birçok test ve muayene yöntemi kullanacaktır.

Fiziksel muayene: Doktorunuz tam bir fiziksel muayene yürütür. Ayrıca semptomların başka nedenleri olup olmadığını görmek için kan ve idrar testi de isteyebilir.

Ruh sağlığı muayenesi: Doktorunuz sizi psikolog veya psikiyatrist gibi bir akıl sağlığı uzmanına yönlendirebilir. Bu doktorlar bipolar bozukluk gibi akıl sağlığı sorunlarını teşhis ve tedavi eder; süreç boyunca sizi akıl sağlığınızı değerlendirip bipolar bozukluk belirtilerine bakar.

Ruh hali günlüğü: Doktorlar davranış değişimlerinizin, bipolar bozukluk gibi bir duygudurum bozukluğu kaynaklı olduğundan şüphelenirse sizden duygularınızı kayda almanızı isteyebilir.

Bunun en kolay yolu nasıl hissettiğinize ve bu hislerin ne kadar sürdüğüne dair bir günlük tutmaktır. Doktorunuz ek olarak uyku ve yemek yeme örüntülerinizi kaydetmenizi de önerebilir.

Teşhis kriteri: Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (DSM), çeşitli akıl sağlığı bozukluklarının ve semptomlarının ana hattını çizer. Doktorlar bipolar teşhisi için bu listeyi takip edebilir.

Doktorunuz tanı koymak için bunlara ek olarak başka araçlar ve testler de kullanabilir.

Tedavi

Bipolar bozukluğu kontrol altına almak için çeşitli tedaviler vardır. İIaçların, danışmanlığın ve yaşam tarzını değiştirmenin yanı sıra bazı doğal iIaçlar da yardımcı olabilir.

Önerilen iIaçlar:

Lityum (Lithobid) gibi duygu düzenleyiciler
Olanzapin (Zyprexa) gibi antipsikotikler
Fluoksetin-olanzapin (Symbyax) gibi antidepresan-antipsikotikler
Alprazolam (Xanax) gibi kısa süreli tedaviler için kullanılan, bir tür anti-anksiyete ilacı olan benzodiazepinler

Önerilen psikoterapi tedavileri:

Bilişsel davranışçı terapi: Bir tür konuşma terapisidir. Siz ve terapistiniz bipolar bozukluğu idare etmenin yollarını tartışırsınız. Düşünme örüntülerinizi anlamanıza ve pozitif başa çıkma stratejileri oluşturmanıza yardımcı olur.

Psikoeğitim: Sizin ve yakınlarınızın bipolar bozukluğu anlamanıza yardım eden bir danışmanlık türüdür. Bipolar bozukluk hakkında daha fazla bilgi edinmek, sizin ve diğerlerinin daha kolay başa çıkmasını sağlar.

Kişilerarası ilişkiler ve sosyal ritim terapisi (KİPT-SRT): Yemek, uyumak ve egzersiz yapmak gibi günlük aktiviteleri düzenlemeye odaklanır. Bu günlük, temel ihtiyaçları dengelemek bipolar bozukluğunuz ile başa çıkmanızda size yardımcı olur.

Diğer tedavi seçenekleri: Elektrokonvülsif terapi (EKT), uyku iIaçları, takviyeler ve akupunktur.

Bipolar bozukluğunuzun üstesinden gelmek için hemen atabileceğiniz adımlar da vardır:

Düzenli uyku ve yemek rutini oluşturmak
Duygu değişimlerini fark etmeyi öğrenmek
Bir arkadaşınızdan ya da akrabanızdan tedavi planlarınızı desteklemesini istemek
Bir doktorla ya da lisanslı sağlık hizmeti sağlayıcısı ile konuşmak

Diğer yaşam tarzı değişiklikleri de bipolar bozukluğun sebep olduğu depresif semptomları hafifletmeye yardımcı olabilir.

Bazı doğal iIaçlar bipolar bozukluk için faydalı olabilir. Fakat bunları kullanmadan önce doktorunuza danışmanız önemlidir çünkü aldığınız iIaçIarla etkileşime girebilir.

Aşağıdaki şifalı bitkiler ve takviyeler ruh halinizi stabilize etmeye ve bipolar bozukluğun semptomlarını azaltmaya yardımcı olabilir:

Balık yağı: 2013’teki bir çalışma çokça balık ve balık yağı tüketen kişilerin bipolar bozukluğa yakalanma ihtimalinin az olduğunu gösteriyor. Balık yağını, direkt edinmek için daha fazla balık yiyebilirsiniz ya da reçetesiz takviye iIaçlarından yararlanabilirsiniz.

Altın kök bitkisi: Başka bir araştırma da bu bitkinin depresyonu hafifletmede yardımcı bir tedavi olabileceğini öne sürüyor. Yani bipolar bozukluğun depresif semptomlarını yatıştırmada yararlı olabilir.

S-adenozil metiyonin (SAMe): SAMe bir amino asit takviyesidir. Majör depresyonun ve diğer duygudurum bozukluklarının semptomlarını azaltabileceğini gösteren bir çalışma vardır.

Diğer bazı mineral ve vitaminler de bipolar bozukluğun semptomlarını azaltabilir.

Başa Çıkma ve Destek

Eğer bipolar bozukluğa sahipseniz ya da sahip olan birini tanıyorsanız yalnız olmadığınızı bilin. Bipolar bozukluk dünya çapında 60 milyon insanı etkiliyor. Kendinizi ve çevrenizdekileri eğitmek yapabileceğiniz en iyi şeylerden biri.

Bu konuda erişebileceğiniz birçok kaynak var. Örneğin, Madde Kullanımı ve Akıl Sağlığı Hizmetleri İdaresinin (SAMHSA) davranışsal sağlık tedavi hizmetleri bulucusu, posta koduna göre tedavi bilgileri sağlıyor. Ayrıca Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsünün sitesinde de ek kaynaklar bulabilirsiniz.

Eğer bipolar bozukluk semptomları gösterdiğinizi düşünüyorsanız doktorunuzdan randevu alın. Bir arkadaşınızın, akrabanızın ya da yakınınızın bipolar bozukluğu olduğunu düşünüyorsanız desteğiniz ve anlayışınız kritik bir öneme sahip. Sahip oldukları semptomlar hakkında bir doktorla görüşmeleri konusunda onları cesaretlendirin.

Siz de bipolar bozukluk ile yaşayan birine nasıl yardım edebileceğiniz hakkında bilgi edinin. Depresif dönemde olan birinin ¡ntihar düşünceleri olabilir. ¡ntihar hakkındaki herhangi bir konuşmayı her zaman ciddiye almalısınız.

Eğer birinin kendine ya da başkalarına zarar verebileceğini düşünüyorsanız:

Yerel acil durum numarasını arayın.
Yardım gelene kadar o kişiyle kalın.
Ortamdaki silah, bıçak, iIaç vb. zarar verebilecek şeyleri kaldırın.
Yargılamayın, tartışmayın ve bağırmayın; sadece dinleyin.

Siz veya bir tanıdığınız biri ¡ntihar etmeyi düşünüyorsa kriz ve ¡ntihar önleme hattından yardım alın. Ulusal ¡ntihar Önleme Yaşam Hattına 800-273-8255 numarasından ulaşabilirsiniz.

İlişkiler

Bipolar bozuklukla yaşıyorsanız bir ilişki yürütme konusunda en iyi tutum dürüstlüktür. Bipolar bozukluk, başta romantik ilişkiler olmak üzere, hayattaki her ilişkide etkili olabilir. Bu yüzden durumunuzla ilgili açık olmak önemlidir. Birine bipolar bozukluğunuzun olduğunu söylemenin doğru ya da yanlış bir zamanı yoktur. Hazır olduğunuz anda açıkça ve dürüstçe söyleyin. Karşınızdaki kişinin durumu daha iyi anlaması için bunları paylaşmayı dikkate alın:

Ne zaman tanı aldığınız
Depresif dönemlerde nelerle karşılaşacağı
Manik dönemlerde nelerle karşılaşacağı
Duygularınızı genelde nasıl kontrol ettiğiniz
Size nasıl yardım edebilecekleri

Bir ilişkiyi başarılı bir şekilde sürdürebilmenin ve desteklemenin en iyi yollarından biri tedavinize devam etmenizdir. Tedavi semptomları azaltmanıza ve ruh halinizdeki değişimlerin şiddetinin azalmasına yardım eder. Bu şekilde durumun kontrol altına alınmasıyla ilişkinize daha çok odaklanabilirsiniz. Ayrıca partneriniz de sağlıklı bir ilişki sürdürmenin yollarını öğrenebilir.

Bipolar Bozukluk ile Yaşamak

Bipolar Bozukluk, kronik bir psikolojik bozukluktur yani hayatınız boyunca bununla yaşayacak ve başa çıkacaksınız.

Ancak bu mutlu, sağlıklı bir hayat yaşayamazsınız demek değildir. Tedavi, ruh hali değişimlerinizi idare edebilmeniz ve semptomlarınızla başa çıkmanız konusunda size yardımcı olabilir.

Tedavinizden en iyi şekilde yararlanmak için kendinize bir bakım ekibi yaratabilirsiniz. Esas doktorunuza ek olarak bir psikiyatrist ya da psikolog bulmak isteyebilirsiniz. İIaçların işlevsiz kaldığı semptomlarla konuşma terapisi sayesinde başa çıkabilirsiniz.

Ayrıca bir destek grubu aramak isteyebilirsiniz. Bu bozuklukla yaşayan başka insanları bulmak, size güvenebileceğiniz ve yardım isteyebileceğiniz bir grup sağlar. Sizin için işe yarayan iIaçları bulmak sabır gerektirir. Tıpkı bipolar bozukluğu kontrol etmeyi öğrenirken ve ruh hali değişimlerinizi öngörürken kendinize karşı sabırlı olmanız gerektiği gibi. Bakım ekibinizle beraber normal, sağlıklı, mutlu bir hayat sürdürmenin yolunu bulacaksınız.

Zehra Güzelhan