Psikoloji Hangi Amaca Hizmet Eder ve Neyi Amaçlar?

Psikoloji, zihin ve davranışlar üzerine çalışmalar yürüten bir bilim dalıdır. Siz psikolojinin ne olduğunu anlamış olsanız bile, pek çok insan psikolojinin ne olduğu ve ne işe yaradığı konusunda pek de emin değil. Psikoloji hangi amaca hizmet eder ve neyi amaçlar?

Hadi psikolojinin gerçek hayatta karşılaştığımız problemlerin çözümünde nasıl kullanıldığına ve psikologların başarmak için uğraştıkları şeye daha yakından bakalım!

Makaleye geçmeden önce psikoloji ile ilgili detaylı bilgi için buraya tıklayabilirsiniz.

Davranışı Tanımlama

Psikolojinin önde gelen amaçlarından biri davranışı tanımlamaktır. Zamanla insanların ve başka hayvanların davranışlarını gözlemledikçe ve tanımladıkça, davranışın ne olduğunu daha iyi anlar hale geldik ve neyin normal neyin anormal olduğuna dair daha tutarlı bir bakış açısına sahip olduk.

Psikoloji araştırmacıları davranışı daha iyi gözlemleyebilmek adına doğal gözlemleme, vaka çalışmaları, ilişkili çalışmalar, anketler ve bireysel rapor dokümanları da dahil olmak üzere bir dizi araştırma metodu kullanmaktadırlar.

Araştırmacılar insan davranışını gözlemlemek ve daha sonrasında onu tanımlamakla işe başlayabilirler. Ancak neler olduğu anlaşıldığı zaman psikologlar davranışa dair daha çok şey öğrenmeye ve onu değiştirmeye yönelik çalışmalarda bulunurlar.

Araştırmacıların tüketici davranışları hakkında daha çok bilgi sahibi olmak istediklerini düşünün. İnsanların alışveriş esnasındaki davranışları üzerine bilgi toplamak için market alışverişi raporlarını, bizzat gözlemlemeyi ve diğer bazı veri toplama yöntemlerini kullanabilirler. Bu, araştırmacılara, belirli bir durumdaki belirli bir topluluğun nasıl hareket ettiğine yönelik büyük bir bakış açısı kazandırır.

Davranışı Açıklama

Sizin de görebileceğiniz gibi, yalnızca tanımlamanın yanında, psikologlar ayrıca davranışı açıklamakla da uğraşırlar.

• “İnsanlar yaptıkları şeyi neden yaparlar?”
• “Hangi faktörler gelişime, kişiliğe, sosyal davranışlara ve zihinsel sorunlara etki eder?”

Psikoloji tarihi boyunca pek çok  teori, insan davranışının çeşitli yapılarını açıklamak üzere ortaya atılmıştır. Bunlardan bazıları Klasik Koşullanma Teorisi ve Bağlanma Teorisi’dir.

Bazı teoriler insan davranışının küçük bir kısmını açıklamakla uğraşırken (Küçük teoriler), bazıları ise insan davranışlarının tamamını kapsayan ve açıklamaya çalışan teorilerdir. (Büyük teoriler).

Bir önceki örnekte, araştırmacılar insanların ne satın aldıkları hakkında birtakım veriler toplamışlardı. Şimdi psikologlar yapılan araştırmayla birlikte neden tüketicilerin o ürünlere yöneldiklerini anlamaya çalışabilirler. Neden belli bir ürünü satın aldıklarına veya nelerin tüketicileri o ürünü almaya ittiğine dair sorular sorabilirler.

Davranışı Öngörme

Beklenildiği üzere, psikolojinin bir diğer önde gelen amaçlarından biri de, insanların neler düşündüğüne ve nasıl davrandığına yönelik tahminlerde bulunmaktır. Bir olayın ne olduğunu ve niçin olduğunu daha iyi anladığımızda; gelecekte bu olayların ne zaman, neden ve nasıl olacağına yönelik tahminlerde bulunabiliriz.

Başarılı bir şekilde öngörülen davranış aynı zamanda o davranışın altında yatan sebepleri doğru anlayıp anlamadığımızı bizlere gösteren en iyi yöntemlerden biridir.

Öngörü aynı zamanda, psikologların insan davranışları hakkında, davranış mekanizmasının altında yatan olayları anlamaya gerek duymadan, tahminlerde bulunmasına izin verir.

Örneğin araştırmacılar, belirli bir alandaki yetenek testindeki derecelerin, öğrencilerin liseyi bırakma oranlarını öngörebildiğini kaydederlerse, bu veriyi her yıl kaç tane öğrencinin okulu bırakacağına dair bir kabule varabilmek adına kullanabilirler.

Bir önceki örnekteki tüketici davranışlarına bakarak, psikologların, araştırmalardan elde ettikleri verileri, müşterilerin bir sonraki alışverişlerini öngörmek üzere kullanabileceklerini söyleyebiliriz. İşletmeler ve pazarlamacılar sıklıkla, müşterilerin ilgisini çekebilecek ürünler oluşturmaya dair öngörülerde bulunmaları için tüketici psikologlarını işe alırlar.

Davranışı Değiştirme

Sonuncusu ve belki de en önemlisi, psikoloji, insanların hayatlarında yapıcı ve kalıcı değişimler bırakmak adına insanların davranışlarını değiştirmeye, etkilemeye ve kontrol etmeye uğraşır.

Bir önceki örneğimizde, araştırmacılar, yetenek testindeki dereceler ile öğrencilerin okulu bırakma oranı arasındaki bağlantıya dair bildiklerini kullanarak, öğrencileri okulda tutmaya yönelik bir program geliştirebilirler.

Zihinsel bir hastalığı tedaviden insanın refahını iyileştirmeye, insan davranışını değiştirmek psikolojinin çok önemli bir odak noktasıdır.

Pazarlamacılar ve işletmeler psikolojik araştırmalardan elde edilen verileri kullanarak müşterilerini, onları belli bir yönde davranmaya itecek şekilde etkileyebilir ve ikna edebilirler. Örneğin, bir mesajı belirli bir kitle için çekici kılmak üzere tasarlanmış bir reklam kampanyası düzenleyebilirler. Mesajlarını, hedefledikleri cevap vermeye meyilli müşteri kitlesi için çekici olacak biçimde tasarlarlar.

Genel Değerlendirme

Öğrendiğiniz üzere, psikolojinin dört öncelikli amacı vardır: tanımlamak, açıklamak, öngörmek ve davranışı değiştirmek. Pek çok şekilde, buradaki öncüller sizlerin gündelik hayatta insanlarla etkileşiminizde kullandığınız yöntemlerle benzerlik gösterebilir.

Örneğin çocuklarla ilgilenirken, şu şekilde sorular yöneltebilirsiniz:

• “Ne yapıyorlar?” (Tanımlama)
• “Bunu neden yapıyorlar?” (Açıklama)
• “Bu şekilde cevap verseydim acaba ne olurdu?” (Öngörme)
• “Onları bunu yapmaktan nasıl alıkoyabilirim?” (Değiştirme)

Psikologlar da bunun gibi pek çok sorular sorarlar ancak hem insanların hem de hayvanların davranışlarını titizlikle test etmek ve sistematik bir şekilde anlamak için bilimsel yöntemden faydalanırlar.

Çeviri: Arda Berk Arduç

İlginizi çekebilir: Psikoloji Nedir?