Narsist, kendisine aşırı derecede hayran olan, başkalarını küçümseyen ve empati kurmaktan yoksun olan bir kişidir. Narsist kişilik bozukluğu ise bu özelliklerin yaşamın her alanına yayıldığı ve kişinin sosyal, mesleki ve duygusal işlevselliğini bozduğu bir psikolojik rahatsızlıktır.
Narsist kişilik bozukluğu olan kişiler kendilerini üstün görür, beğenilme ve hayranlık bekler, başkalarının duygu ve düşüncelerini önemsemez, kurallara uymaz, eleştiriye tahammül edemez, yeni fikirlere açık değildir, kolay sinirlenir ve sorumluluk almazlar.
Narsist kişilik bozukluğunun nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Ancak genetik, biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin etkili olduğu düşünülmektedir. Narsist kişilik bozukluğunun gelişiminde çocukluk döneminde yaşanan travmatik olaylar, aile içi ilişkiler, ebeveyn tutumları ve toplumsal beklentiler önemli rol oynamaktadır.
Narsist kişilik bozukluğunun tedavisi zordur. Çünkü narsist kişiler sorunlarının farkında değildir veya yardım almaya ihtiyaç duymazlar. Narsist kişilik bozukluğunun tedavisinde psikoterapi yöntemleri kullanılır. Psikoterapinin amacı narsist kişiye gerçekçi bir benlik algısı kazandırmak, başkalarıyla sağlıklı ilişkiler kurmasını öğretmek, duygularını ifade etmesini sağlamak ve olumsuz düşünce kalıplarını değiştirmektir.
Narsist kişilik bozukluğu olan kişilerle ilişki kurmak zorlayıcı olabilir. Bu kişilerle iletişimde olurken şu noktalara dikkat etmek faydalı olabilir:
• Narsist kişiye karşı sakin ve saygılı olmak
• Narsist kişiye karşı net sınırlar koymak
• Narsist kişiye karşı gerçekçi beklentiler içinde olmak
• Narsist kişiye karşı eleştirel veya yargılayıcı olmamak
• Narsist kişiye karşı kendi ihtiyaçlarınızı ihmal etmemek
• Narsist kişiye karşı kendinize güvenmek
Narsist kişilik bozukluğu ciddi bir psikolojik sorundur. Bu sorunla baş etmek için profesyonel destek almak önemlidir. Narsist kişilik bozukluğu olan kişiler kendilerini tanımak, değişmek ve gelişmek için çaba göstermelidir. Narsist kişilik bozukluğu olan kişilerin yakınları ise onlara anlayışlı ve sabırlı davranmalı, ancak kendi haklarını ve değerlerini de korumalıdır.
Narsist Kişilik Bozukluğu Türleri
Narsist kişilik bozukluğu tek bir şekilde ortaya çıkmaz. Farklı narsist kişilik bozukluğu türleri vardır. Bu türler temelde açık (overt) ve gizli (covert) olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Ayrıca bu gruplar içinde de alt türler bulunabilir.
Narsist kişilik bozukluğu türlerini şöyle sıralayabiliriz:
Açık Narsist Kişilik Bozukluğu
Açık narsist kişilik bozukluğu olan kişiler kendilerini saklamazlar. Kendileriyle açıkça övünürler, başkalarını küçümserler, ilgi odağı olmaya çalışırlar. Kendilerine aşırı güvenleri vardır. Kibirli, gürültücü, saygısız ve emir verici davranışlar sergilerler. Eleştiriye tahammül edemezler. Kurallara uymazlar. Başkalarının duygularını önemsemezler. Manipülatif ve bencildirler.
Açık narsist kişilik bozukluğu olan kişilerin fark edilmesi kolaydır. Henüz tanışmamış olsanız dahi tavırlarından, edasından, duruşundan, hal ve hareketlerinden kolayca narsist olduklarını anlayabilirsiniz.
Açık narsist kişilik bozukluğu olan kişilerin alt türleri şunlardır:
Büyüklenmeci (grandiose) narsisizm: Bu türdeki narsistler kendilerini çok özel, yetenekli, zeki ve başarılı görürler. Başkalarından daha üstün olduklarına inanırlar. Hayranlık ve takdir beklerler. Başkalarını aşağılarlar. Empati kuramazlar.
Somatik (bedensel) narsisizm: Bu türdeki narsistler bedensel görünümlerine ve cinsel performanslarına çok önem verirler. Kendilerini çok çekici ve seksi bulurlar. Spor yaparlar, diyet yaparlar, estetik yaptırırlar. Cinsel ilişkilerde sadakatsizdirler.
Serebral (zihinsel) narsisizm: Bu türdeki narsistler zihinsel yetenekleriyle övünürler. Kendilerini çok zeki, bilgili ve yaratıcı bulurlar. Başkalarının aptal olduğunu düşünürler. Cinsel ilişkiye ilgi duymazlar.
Gizli Narsist Kişilik Bozukluğu
Gizli narsist kişilik bozukluğu olan kişiler kendilerini saklamaya çalışırlar. Kendilerini övmek yerine daha dolambaçlı yollarla başkalarından iltifat almaya çalışırlar. Kendilerini üstün görürler ancak bunu açıkça belli etmezler. İnsanlardan ve ilgiden kaçabilirler. Kırılgan ve duyarlıdırlar.
Gizli narsist kişilik bozukluğu olan kişilerin fark edilmesi zordur. İlk bakışta normal görünebilirler. Ancak zamanla kendilerini belli ederler.
Gizli narsist kişilik bozukluğu olan kişilerin alt türleri şunlardır:
Kırılgan (vulnerable) narsisizm: Bu türdeki narsistler kendilerini değersiz, yetersiz ve güçsüz hissederler. Başkalarının onayını ve desteğini ararlar. Depresif, korkak ve utangaç davranırlar. Eleştiriye çok hassastırlar. Kendilerine acındırmaya çalışırlar.
Özverili (self-sacrificing) narsisizm: Bu türdeki narsistler başkalarına yardım etmek için çaba gösterirler. Ancak bunu gerçekten iyi niyetle değil, kendilerini özel ve değerli hissetmek için yaparlar. Başkalarının minnettarlığını ve takdirini beklerler. Kendilerini kurban rolüne sokarlar.
Narsist Kişilik Bozukluğu Belirtileri
Narsist kişilik bozukluğu olan kişiler kendilerini ve ihtiyaçlarını her durumda diğer kişilerin üzerinde görürler. Hayatın her alanında büyüklük ve yüceliğe takıntılı olurlar ve bunun için fanteziler kurarlar. Ulaşamadıkları zaman ciddi hayal kırıklıkları ve çökkünlükler yaşarlar. İlgi odağı olmaya karşı aşırı bir istek duyarlar. Odak başka yere çevrildiği zaman agresif duygulanımlar yaşarlar.
Narsist kişilik bozukluğu olan kişilerin diğer belirtileri şunlardır:
• Kendi yetenek ve başarılarını abartıp, üstün görürler.
• Başkalarından daha üstün olduklarını düşünürler ve bu şekilde davranırlar.
• Hayranlık ve takdir beklerler.
• Başkalarının duygularını önemsemezler, empati kuramazlar
• Diğer insanları kendi kazanımları için kullanırlar.
• Kendisiyle aynı statüye sahip insanlarla arkadaşlık kurmak isterler. Fakat bu gerçekleştiğinde bile önde olma dürtüsü ile çevresiyle yarış halinde olurlar.
• Kendisine hizmet etme durumunda olduklarını varsayarlar.
• Kendisini toplumun parçası olarak görse de bu toplumun içerisinde özel muameleyi hak ettiğini düşünürler.
• Eleştiriye karşı aşırı hassastırlar.
• Öfke tepkileri, fevri davranışlar sergilerler.
• Manipüle edici davranışlar gösterirler.
• Kurallara uymazlar, sorumluluk almazlar.
• Kibirli, gürültücü, saygısız ve emir verici davranışlar sergilerler.
Narsist Kişilik Bozukluğu Tedavisi
Narsist kişilik bozukluğu tedavisi genellikle psikoterapi ile yapılır. Psikoterapi, narsist kişilik bozukluğu olan kişilerin kendileri üzerinde farkındalık geliştirmelerine, davranışlarını ve ilişkilerini değiştirmelerine yardımcı olur. Psikoterapi sürecinde narsist kişilik bozukluğu olan kişiler:
• Kendilerini ve başkalarını daha gerçekçi bir şekilde değerlendirmeyi öğrenirler.
• Kendilerine ve başkalarına karşı daha sağlıklı sınırlar belirlerler.
• Empati kurma ve işbirliği yapma becerilerini geliştirirler.
• Öfke, kıskançlık, suçluluk gibi duyguları tanır ve yönetirler.
• Hayal kırıklığına ve eleştiriye daha sağlıklı tepkiler verirler.
• Kendilerine ve başkalarına karşı daha esnek ve hoşgörülü olurlar.
Psikoterapi türleri arasında dinamik psikoterapi, bilişsel davranışçı terapi ve kişilerarası terapi narsist kişilik bozukluğu tedavisinde kullanılabilir. Dinamik psikoterapi, narsist kişilik bozukluğunun kökenine inerek, kişinin çocukluk döneminde yaşadığı travmaları, ihmal ve reddedilme deneyimlerini, aile ilişkilerini ve benlik gelişimini ele alır. Bilişsel davranışçı terapi, narsist kişilik bozukluğunun yol açtığı olumsuz düşünce ve inançları değiştirmeye odaklanır. Kişilerarası terapi ise narsist kişilik bozukluğunun etkilediği sosyal ilişkileri iyileştirmeye çalışır.
Narsist kişilik bozukluğu tedavisi uzun süreli bir tedavidir. Ortalama iki yıl ile dört yıl arasında değişen bir süreç gerektirir. Tedavi süresi, kişiden kişiye değişkenlik gösterir. Tedaviye başlamak için narsist kişilik bozukluğu olan kişinin sorununu kabul etmesi ve yardım almaya istekli olması gerekir.
Narsist kişilik bozukluğu tedavisinde ilaç kullanımı genellikle önerilmez. Ancak bazı durumlarda, narsist kişilik bozukluğuna eşlik eden depresyon, anksiyete, obsesif kompulsif bozukluk gibi psikiyatrik rahatsızlıkların tedavisinde ilaç desteği verilebilir.
Narsist kişilik bozukluğu tedavisi almayan veya yarım bırakan kişilerde ise durum daha da kötüleşebilir. Narsist kişilik bozukluğu olan kişiler hayatlarının ilerleyen dönemlerinde yalnızlık, depresyon, madde bağımlılığı, int¡har riski gibi ciddi sorunlarla karşılaşabilirler.
Narsist Kişilik Bozukluğu Olan Kişilerle Nasıl Başa Çıkılır?
Narsist kişilik bozukluğu olan kişilerle başa çıkma yolları şunlardır:
Narsist kişiliğin özelliklerini tanıyın. Narsist kişilik bozukluğu olan kişilerin davranışlarının altında yatan nedenleri anlamak, onlara karşı daha hazırlıklı olmanızı sağlar. Narsist kişilik bozukluğu olan kişiler kendilerini çok büyük görürler, başkalarının onayını ve hayranlığını beklerler, empati yapamazlar, kurallara uymazlar, sorumluluk almazlar ve eleştirilere karşı aşırı hassastırlar. Bu özellikleri bilerek, narsist kişilik bozukluğu olan kişilerin sizi manipüle etmesine veya incitmesine izin vermemelisiniz.
Öz saygınızı geliştirin. Narsist kişilik bozukluğu olan kişiler kendilerine en yakın olanların öz güvenlerini ve benlik saygılarını kırma eğilimindedir. Onları küçük düşürürler, dalga geçerler ve kendilerine bağımlı hale getirirler. Bu kişilik bozukluğuna sahip kişilerle başa çıkmak için kendinize değer vermeli, güçlü yönlerinizi hatırlamalı ve kendinizi sevmelisiniz. Kendinize saygılı davranarak, narsist kişilik bozukluğu olan kişilerin sizi aşağılamasına veya kontrol etmesine izin vermemelisiniz.
Sınırlar belirleyin. Narsist kişilik bozukluğu olan kişiler kendilerini ve ihtiyaçlarını her durumda diğer kişilerin üzerinde görürler. Bu nedenle sizden sürekli olarak isteklerde bulunabilir, zamanınızı ve enerjinizi sömürebilir, size saygısızlık yapabilir veya sizi suçlayabilirler. Bu durumlarda sınırlar belirlemek ve bunlara uymak önemlidir. Narsist kişilik bozukluğu olan kişiye neye izin verip vermeyeceğinizi net bir şekilde ifade etmeli, hayır diyebilmeli ve gerektiğinde uzaklaşabilmelisiniz.
Empati yapmaya çalışın. Narsist kişilik bozukluğu olan kişiye empati yapmak zor olabilir, ancak bu onunla daha iyi anlaşmanızı sağlayabilir. Narsist kişilik bozukluğu olan kişi aslında çok kırılgan bir özsaygısı olduğunu gizlemeye çalışan biridir. Kendisini çok büyük göstermesinin altında aslında kendisini değersiz, yetersiz ve güçsüz hissettiği için sürekli olarak onay aradığı bir gerçeklik vardır. Bu nedenle narsist kişilik bozukluğu olan kişiye karşı anlayışlı ve şefkatli olmaya çalışmak, onun savunma mekanizmalarını azaltabilir ve daha yapıcı bir iletişim kurulmasına yardımcı olabilir. Ancak bu, narsist kişilik bozukluğu olan kişinin davranışlarını mazur görmek veya ona boyun eğmek anlamına gelmemelidir.
Eleştirileri sakin bir şekilde ifade edin. Narsist kişilik bozukluğu olan kişiler eleştiriye karşı aşırı hassastırlar. Eleştirildiklerinde saldırgan, küçümseyici veya mağdur rolüne bürünebilirler. Bu nedenle narsist kişilik bozukluğu olan kişiye eleştiri yaparken sakin ve saygılı bir şekilde konuşmak önemlidir. Eleştiriyi kişisel olarak değil, davranışa yönelik olarak yapmak, narsist kişilik bozukluğu olan kişinin kendisini saldırı altında hissetmesini engelleyebilir. Ayrıca eleştiriyi yapıcı ve çözüm odaklı olarak sunmak, narsist kişilik bozukluğu olan kişiye değişim için bir fırsat verebilir.
Olumlu geri bildirimler verin. Narsist kişilik bozukluğu olan kişiler sürekli olarak onay ve hayranlık beklerler. Bu beklenti karşılanmadığında ise hayal kırıklığına uğrarlar ve öfkelenirler. Bu nedenle narsist kişilik bozukluğu olan kişiye zaman zaman olumlu geri bildirimler vermek, onun özsaygısını destekleyebilir ve ilişkiyi iyileştirebilir. Ancak olumlu geri bildirimler abartılı veya yalan olmamalıdır. Narsist kişilik bozukluğu olan kişiye gerçekçi ve samimi bir şekilde takdir ettiğiniz yönlerini veya başarılarını söyleyebilirsiniz.
Profesyonel yardım alın. Narsist kişilik bozukluğu olan kişiyle ilişki kurmak çok yorucu ve stresli olabilir. Bu durum sizin ruh sağlığınızı da olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle narsist kişilik bozukluğu olan kişiyle başa çıkarken kendinize de iyi bakmalı ve gerektiğinde profesyonel yardım almalısınız. Psikoterapi, narsist kişilik bozukluğu olan kişiyle ilişkinizi nasıl yönetebileceğinizi öğrenmenize, duygularınızı ifade etmenize ve stresle başa çıkmanıza yardımcı olabilir.
Yorumlar 5