Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) yaşanan sarsıcı bir olay sonrası başlayan zihinsel bir bozukluktur. Bu sorun ölüm tehdidi gibi gerçek veya kişinin kendini inandırdığı bir olaydan kaynaklanabilir.

Şu sebeplerden de olabilir:

İlgili Konular

Mandela Etkisi Nedir? Gerçek mi Yoksa Yanlış Hatırlama mı?

Empati: Başkalarını Anlamak Hayatımızı Nasıl Değiştirir?

Narsist Nedir? Narsist Kişilik Bozukluğu ile Başa Çıkma Rehberi

Deprem veya tornado gibi bir doğal afetlerden
Savaş gibi bir çatışma ortamı sonrası
Fiziksel saldırı veya taciz
Bir kaza

Sonrası bu durum ile karşılaşılabilir.

Travma sonrası stres bozukluğu yaşayan insanlar kendilerini devamlı bir tehlikede hissederler. Savaş veya kaç algıları bozulur güvende olsalar dahi tehlikede olduklarına dair büyük bir korku hissederler. Bu sorun daha çok gazilerde görüldüğü için aynı zamanda savaş bunalımı veya savaş yorgunluğu olarakta adlandırılır. NCPTSD (National center for post-traumatic stress disorder) yani ulusal travma sonrası stres bozukluğu merkezine göre vietnam savaşı gazilerinin %15’i körfez savaşı gazilerinin ise %12’si travma sonrası stres bozukluğu yaşıyor.

Bunun yanı sıra bu bozukluk her yaşta görülebilir. Yaşanan tehdit anından sonra beyinde kimyasal ve nöronal değişiklikler meydana gelir. Bu sizin kusurlu ve güçsüz olduğunuz anlamına gelmez.

İlginizi çekebilir: Sosyal Anksiyete Bozukluğu

Reklam

TSSB Belirtileri

Travma sonrası stres bozukluğu hayatınızın akışını bozup işlerinizi yapmanıza engel olabilir. Günlük hayatta duyduğunuz bir kelime bir ses veya bir imge travmanızı hatırlatıp semptomlarınızı tetikleyebilir.

Belirtiler 4 gruba ayrılır:

İstem Dışı Travmatik Olayın Tekrar Deneyimlenmesi

Olayın yaşandığı yerdeymiş gibi hissettiren geri dönüşler
Olayın hoş olmayan yanlarının hatırlanması
Sık sık görülen kabuslar
Olay hakkında düşünüldüğünde yoğun fiziksel veya zihinsel sıkıntı

Kaçınma

Kaçınma; adından da anlaşılacağı gibi size travmatik olayı hatırlatan insanlardan, yerleden veya durumlardan kaçınma anlamına gelir

Uyarılma Ve Tepkime

Dikkat dağınıklığı
En ufak korku veya gerginlik durumlarında aşırı tepki gösterme
Devamlı tetikte olma
Agresiflik
Öfke nöbetleri

Ruh Hali ve İdrak

Kendi hakkında olumsuz düşünceler
Suçluluk duygusu endişelenme ve başkalarını suçlama
Olayın önemli kısımlarını hatırlamakta güçlük çekme
Eskiden sevilen aktivitelere duyulan ilginin azalması

Bütün bunlara ek olarak travma sonrası stres bozukluğu yaşayan hastalarda depresyon ve panik ataklar da gözlenmiştir.

Panik atak semptomları aşağıdaki gibidir

Titreme
Heyecanlanma
Baş dönmesi
Bayılma
Kalp atışının hızlanması
Baş ağrısı

Kadınlarda Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Amerikan Psikiyatri Birliği’ne göre kadınların TSSB’ye yakalanma ihtimali erkeklere kıyasla 2 kat fazladır ve erkekler göre biraz daha farklı semptomlar göstermektedirler.

Kadınların farklı veya yoğun hissettikleri semptomlar şunlardır;

Daha endişeli ve depresif
Uyuşmuş ve duygusuz
Kolay ürkme
Travmayı hatırlatan şeylere daha duyarlı

ABD Sağlık ve İnsan Hizmetleri Bakanlığına göre kadınların profesyonel yardım almaları erkeklere göre daha uzun sürer. Ortalamaya göre erkekler semptomlar başladıktan 1 yıl sonra yardım alırken kadınlar 4 yıl kadar beklemektedir.

Erkeklerde Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Erkekler genellikle kaçınma, yoğun duygu, yüksek derecede endişeli olma gibi tipik TSSB belirtileri gösterirler. Bu belirtilerin kendini göstermesi genellikle yaşanan olaydan sonra ki ilk ay içinde ortaya çıkar ama bu süre 1 yıla kadar uzayabilir.

İlginizi çekebilir: Anksiyete Doğal Yollarla Nasıl Giderilir?

Tedavi

Eğer TSSB teşhisi konduysa doktorunuz terapi, ilaç tedavisi veya ikisinin kombininden oluşan bir tedavi planı uygulayabilir. Doktorunuz bilişsel davranışçı terapi (BDT) veya konuşma terapisi ile sizi travma sonrası süreci atlatmanızı ve bu durumla ilgili kötü düşüncelerinizi değiştirmeye teşvik eder. Maruziyet terapisi (exposure therapy) ile size güvenli bir ortamda travmanın unsurlarını tekrar yaşatarak konuya duyarsızlaşmanızı ve semptomlarınızı azaltmaya da çalışabilir.

Bunların işe yaramadığında ise antidepresanlar, anksiyete önleyici ilaçlar veya uyku ilaçları semptomlarınızı azaltmaya yardımcı olabilir. iki antidepresan TSSB’yi tedavi etmek için FDA (food and drug administration) onayı almıştır; sertralin (Zoloft) ve paroksetin (Paxil)

TSSB Nedenleri

Travma sonrası stres bozukluğu doğal afet, savaş, saldırı gibi travmatik bir olaya şahit olmuş kişilerde görülür. Çoğu kişi bu olayları sağlıklı bir şekilde atlatırken bazıları bu sorunla karşılaşır. Travma beyinde değişikliklere neden olabilir. Örneğin bu bozukluğa sahip insanlarda beyinde bulunan hafıza ve duygularla ilgilenen hipokamp bölgesinin diğer insanlara göre daha küçük olduğu gözlemlenmiştir.

Ancak, travmadan önce daha küçük bir hipokampal hacme sahip olup olmadıkları veya travmanın hipokampal hacimde bir azalmaya yol açıp açmadığı bilinmemektedir. Bu alanda daha çok araştırma yapılması gerekmektedir. Travma sonrası stres bozukluğu yaşayan insanlarda stres seviyesi anormal düzeylere ulaşabilir bu durumda çok kuvvetli bir savaş veya kaç tepkimesi doğurabilir. Bazı insanların stresi kontrol altına almaları diğerlerine göre daha kolaydır.

Tıbbi TSSB

Hayatı tehdit eden tıbbi bir acil durum, doğal afet veya şiddet kadar travmatik olabilir. Araştırmalar gösteriyor ki kalp krizi geçiren 8 hastadan 1 tanesi travma sonrası stres bozukluğu yaşıyor. Tıbbi bir olaydan sonra TSSB geliştiren kişilerin, iyileşmek için ihtiyaç duydukları tedaviye devam etme olasılıkları daha düşüktür.

Travma sonrası stres bozukluğu yaşamanız için ciddi bir soruna ihtiyacınız yok. Ufak çaplı bir cerrahi operasyonu bile travmatik bir olay olarak algılayabilirsiniz. Tehlikenin geçmesine rağmen hala korku ve gerginlik hissediyorsanız doktorunuz TSSB yaşıyor olabileceğinizi göz önünde bulundurmalıdır.

Doğum Sonrası TSSB

Doğum zamanı normalde mutlu bir zamandır. Ama bazı yeni anneler için zorlu bir deneyim olabilir. Yapılan son araştırmalara göre doğum yapan kadınların %4’ü travma sonrası stres bozukluğu yaşıyor. Hamilelik esnasında komplikasyon geliştirenler veya erken doğum yapan kadınlarda TSSB görülme ihtimali daha yüksektir.

Eğer aşağıdakilerden birine sahipseniz doğum sonrasında TSSB yaşama ihtimaliniz daha yüksektir;

Doğum korkusu
Önceki hamileliğinizde kötü bir deneyim yaşadıysanız
Destek olan bir çevreye sahip değilseniz

Travma sonrası stres bozukluğu yaşamanız çocuğunuza yeterli ilgiyi göstermenize engel olabilir. Eğer doğumdan sonra kendinizde semptomları gözlemlediyseniz bir değerlendirme için doktorunuza görünün.

İlginizi çekebilir: Antisosyal Kişilik Bozukluğu Nedir? Belirti, Teşhis ve Tedaviler

TSSB Teşhisi

Teşhisin konulabilmesi için net bir test bulunmamakta. Travma sonrası stres bozukluğu teşhisi konması biraz zor olabilir. Çünkü insanlar semptomları hatırlamakta veya bu konu hakkında konuşmak istemeyebilir. Bir psikiyatrist veya psikolog gibi bir akıl sağlığı uzmanı, TSSB’yi teşhis etmek için en nitelikli kişidir.

TSSB teşhisi konulabilmesi için aşağıdaki semptomların 1 ay boyunca gözlemlenmesi gerekmektedir;

En azından bir kere istem dışı travmatik olayın tekrar deneyimlenmesi
En az bir defa kaçınma
En az iki ruh hali ve idrak semptomunun gözlenmesi
En az iki uyarılma ve tepkime semptomunun gözlenmesi

Semptomlar, işe ya da okula gitmeyi ya da arkadaşların ve aile üyelerinin yanında olmayı içerebilecek günlük aktivitelerinizi engelleyecek kadar ciddi olmalıdır.

İlginizi çekebilir: Psikoloğa Ne Zaman Gidilmeli?

TSSB Tipleri

Bazı uzmanlar, teşhis ve tedaviyi kolaylaştırmak için durumu “belirleyicileri” olarak da bilinen kişinin semptomlarına bağlı olarak alt tiplere ayırır.

Akut stres bozukluğu (ASD) TSSB değildir; Travmatik bir olaydan sonraki bir ay içinde gelişen anksiyete ve kaçınma gibi belirtiler kümesidir. Akut stres bozukluğuna sahip insanlar TSSB yaşayabilirler

Dissosiyatif TSSB, kendinizi travmadan ayırdığınız zamandır. Olaydan ayrı hissedersiniz veya kendi bedeninizin dışında olduğunuzu hissedersiniz.

Komplike olmayan TSSB, travmatik olayı yeniden yaşamak ve travmayla ilgili insanlardan ve yerlerden kaçınmak gibi TSSB semptomlarınız olduğunda, ancak depresyon gibi başka zihinsel sağlık sorunlarınız olmadığı zamandır. Komplike olmayan alt tipe sahip kişiler genellikle tedaviye iyi yanıt verir

Komorbid TSSB, depresyon, panik bozukluğu veya madde bağımlılığı sorunu gibi başka bir akıl sağlığı bozukluğunun yanı sıra TSSB semptomlarını içerir. Bu tipteki insanlar hem TSSB hem de diğer akıl sağlığı sorunlarının tedavisinden en iyi sonuçları alır.

Diğer belirtiler şunlardır:

“Derealizasyon ile” kişinin duygusal ve fiziksel olarak insanlardan ve diğer deneyimlerden kopuk hissetmesi anlamına gelir. Yakın çevrelerinde olup biteni anlamakta güçlük çekerler.

“Gecikmeli ifade” bir kişinin olaydan en az 6 ay sonrasına kadar TSSB kriterlerinin tamamını karşılamadığı anlamına gelir. Bazı semptomlar hemen ortaya çıkabilir, ancak tam bir TSSB teşhisinin yapılması için yeterli olmayabilir.

Kompleks TSSB

Şiddetli bir saldırı veya araba kazası gibi TSSB’yi tetikleyen olayların çoğu bir kez olur ve biter. Evde cinsel veya fiziksel taciz, insan kaçakçılığı veya ihmal gibi diğerleri aylarca veya yıllarca devam edebilir. Kompleks TSSB, devam eden ve uzun vadeli travmanın veya çoklu travmaların duygusal yansımalarını tanımlamak için kullanılan ayrı ama ilişkili bir terimdir.

Kronik travma, tek bir olaydan çok daha şiddetli psikolojik hasara neden olabilir. Profesyoneller arasında karmaşık TSSB için tanı kriterlerine ilişkin önemli tartışmaların olduğu unutulmamalıdır. Kompleks TSSB yaşayan kişiler, tipik TSSB semptomlarına ek olarak, kontrol edilemeyen duygular veya olumsuz benlik algısı gibi başka semptomlara da sahip olabilir.

Çocuklarda Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Çocuklar yetişkinlere göre bu konuda daha dayanıklıdır çoğu zaman travmayı atlatabilirken ufak bir azınlıkta olaydan 1 ay sonra kadar TSSB belirtileri görülebilir.

Çocuklarda TSSB belirtileri şunlardır:

Kabuslar
Uyku problemleri
Devam eden korku ve üzüntü
Kontrolsüz öfke
Olayla ilgili kişi ve yerlerden kaçınma
Sürekli sergilenen olumsuz tavırlar

BDT ve ilaç, tıpkı yetişkinler için olduğu gibi TSSB’li çocuklar için de faydalıdır. Yine de çocukların kendilerini tekrar güvende hissetmelerine yardımcı olmak için ebeveynlerinden, öğretmenlerinden ve arkadaşlarından ekstra bakım ve desteğe ihtiyaç duyarlar.

İlginizi çekebilir: Bipolar Bozukluk Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey

TSSB Ve Depresyon

Depresyon ve TSSB ortak payda da incelenebilir eğer bu ikisinden birine sahipseniz diğer problemi yaşama ihtimailiniz artar.

Semptomların çoğu birbiriyle örtüşüyor, bu da hangisine sahip olduğunuzu anlamanızı zorlaştırabilir. Hem TSSB hem de depresyon için ortak olan semptomlar şunlardır:

Duygusal patlamalar
Eskiden ilgi duyulan aktivitelere daha az ilgi duyma
Uyku problemleri

Tedavilerden bağzıları ikisi için de yardımcı olabilir.

Travma Sonrası Rüyalar

TSSB yaşıyorsanız uyku artık sizin için dinlendirici bir aktivite olmayabilir. Çoğu insan travma sonrasında kabuslar gördüğünü ve uyku problemleri yaşadığını dile getirmiştir. TSSB yaşayan kişiler bu rahatsızlığı olmayan kişilere göre daha çok kabus görürler. Ulusal TSSB merkezinin yaptığı araştırmalara göre vietnam savaşı gazilerinin %52’si kabus görürken sivillerin ise %3’ü sık sık kabus görmekte. Travma ile ilgili olan rüyalara hatırlatıcı rüyalar denir. Haftada bir kaç kere görülebilir ve normal rüyalara göre daha canlı ve üzücü olabilir.

İlginizi çekebilir: Yetişkinlerde Ayrılık Anksiyetesi (Terk edilme korkusu) Nedir?

Ergenlikte Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Ergenlik zaten duygusal olarak zorlu bir dönemdir. Artık çocuk olmayan ama tam olarak da yetişkin sayılmayan bireyler için travma süreci zorlu geçebilir. Gençlerde TSSB genellikle agresif veya sinirli davranış olarak kendini gösterir. Gençler başa çıkmak için uyuşturucu veya alkol kullanımı gibi riskli faaliyetlerde bulunabilirler. Ayrıca duyguları hakkında konuşma konusunda isteksiz olabilirler. Tıpkı çocuklarda ve yetişkinlerde olduğu gibi, bilişsel davranışçı terapi, TSSB’li gençler için yararlı bir tedavi yöntemidir. Terapinin yanı sıra, bazı çocuklar antidepresanlardan veya diğer ilaçlardan yararlanabilir.

TSSB ile Başa Çıkmak

Psikoterapi TSSB ile başa çıkma konusunda önemli bir araçtır. Semptomlarınızı tanımlamada onları kontrol etmenizde ve korkularınızla yüzleşmeniz de faydası olabilir. Arkadaşlarınızın ve ailenizin desteği de bu durumda çok önemlidir. TSSB hakkında bilgilenmekte sizi nasıl etkilediği bu ve duygularla nasıl etkili bir şekilde başa çıkacağınızı anlamanıza yardımcı olacaktır.

Sağlıklı bir yaşam tarzı ve kendinize bakmak da TSSB’ye yardımcı olacaktır.

Dengeli beslenme
Yeterli dinlenme
Egzersiz
Sizi strese sokan yeşlerden uzaklaşmayı

Deneyebilirsiniz;

Destek grupları, duygularınızı TSSB’si olan diğer insanlarla tartışabileceğiniz güvenli bir alan sağlar. Bu, belirtilerinizin sıradışı olmadığını ve yalnız olmadığınızı anlamanıza yardımcı olabilir.

TSSB Risk Grupları

Aşağıdaki durumlarda bulunmuş bireylerde TSSB görülmesi olasıdır;

Savaş alanı
Çocuklukta yaşanan istismar
Cinsel taciz
Saldırı
Kaza
Doğal felaket

Yukarıdaki durumları yaşayan herkeste TSSB görülmez. Travma şiddetliyse veya uzun sürdüyse bozukluğu geliştirme ihtimaliniz artar.

Diğer travma sonrası stres bozukluğu geliştirmenize neden olabilecek faktörler;

Depresyon ve diğer mental bozukluklar
Madde bağımlılığı
Destek eksikliği
Travmatik olaylar yaşamaya meyilli bir mesleğe sahip olmak (polis, asker, paramedik)
Travma sonrası stres bozukluğu yaşayan bir aile üyesinin bulunması.

İlginizi çekebilir: Fobi Nedir? Fobinin Nedenleri ve Çeşitleri Nelerdir?

TSSB İle Birlikte Yaşamak

TSSB sadece bu bozukluğa sahip bireyleri etkilemez onların etrafında yaşayan kişileri de etkiler. Anlık yaşanan öfke sinir gibi duygu değişimleri TSSB yaşayan insanların güçlü ilişkiler kurmasını engelleyebilir. Hakkında bilgi edinmek sevdiklerinize daha iyi destek olmanızı sağlayabilir. TSSB ile yaşayan kişilerin aile üyeleri için bir destek grubuna katılmak, şu anda sizin yerinizde olan kişilerden yararlı ipuçlarına erişmenizi sağlayabilir.

TSSB yaşayan sevdikleriniz için en uygun tedaviyi uyguladığınızdan emin olmaya çalışın. Ayrıca TSSB yaşayan biriyle yaşamanın kolay olmadığını, olmayacağını kabul etmeye çalışın. Gerekirse bakıcı desteğine ulaşın. Terapi, hayal kırıklığı ve endişe gibi kişisel zorluklarınızın üstesinden gelmenize yardımcı olmak için mevcuttur.

Ne Kadar Yaygındır?

Uluslar Arası TSSB Merkezine göre kadınların %50’si erkeklerin ise %60’ı hayatlarının bir noktasında travmatik bir olay yaşamaktadır ama her travma yaşayan TSSB geliştiricek diye bir kural yoktur. 2017 de yapılan bir araştırmaya göre kadınların %10’u erkeklerin ise %5’i travma sonrası stres bozukluğu yaşamaktadır. Kısacası kadınların TSSB yaşama ihtimalleri erkeklere göre 2 kat daha fazladır. Çocuklarda ve ergenlerde TSSB hakkında sınırlı sayıda araştırma bulunmaktadır. Yapılan bir araştırmaya göre çocuklarda ve ergenlerde ortalama %5 oranında TSSB görülmekte.

TSSB’den Korunma

Malesef travmatik bir olaydan sonra TSSB yaşamanızı engelleyecek bir korunma yöntemi yok ama olay sonrasında geriye dönüş(flashback) veya diğer semptomlardan kendinizi korumak için bir kaç yol bulunmakta. Etrafınızda size destek olan insanların bulunması TSSB yaşamanızı engelleyebilecek yollardan biri olabilir. En çok güvendiğiniz kişilere – partnerinize, arkadaşlarınıza, kardeşlerinize veya eğitimli bir terapiste yaslanın. Deneyiminiz sizin için bir yük aline gelmeye başladığında bunu çevrenizdekiler ile konuşun.

Zor bir durum hakkında düşünme şeklinizi yeniden düzenlemeye çalışın. Kendinizi bir kurban olarak değil kurtulacak hayatta kalacak kadar güçlü biri olarak görün. Başkalarının travmatik bir olaydan sonra iyileşmesine yardımcı olmak, yaşadığınız travmaya anlam katmanıza yardımcı olabilir ve bu da iyileşmenize yardımcı olabilir.

İlginizi çekebilir: Psikolog ve Psikiyatrist Arasındaki Fark Nedir?

TSSB Komplikasyonları

TSSB, işiniz ve ilişkileriniz de dahil olmak üzere hayatınızın her alanına müdahale edebilir.Aşağıdakiler için riskinizi artırabilir:

Depresyon
Anksiyete
intahara meyillilik

TSSB’si olan bazı kişiler, semptomlarıyla baş etmek için uyuşturucu ve alkole başvurur. Bu yöntemler, olumsuz duyguları geçici olarak hafifletebilirken, altta yatan nedeni tedavi etmez. Hatta bazı semptomları daha da kötüleştirebilirler. Uyuşturucu veya alkol bağımlısı iseniz bunu terapistiniz ile konuşun.

TSSB İçin Ne Zaman Yardım Alınmalı

TSSB semptomları yaşıyorsanız, yalnız olmadığınızı anlayın. Ulusal TSSB Merkezi’ne göre, herhangi bir yılda 8 milyon yetişkine TSSB tanısı konmakta. Sık sık üzücü düşünceleriniz varsa, eylemlerinizi kontrol edemiyorsanız veya kendinize veya başkalarına zarar verebileceğinizden korkuyorsanız, hemen yardım isteyin. Derhal sağlık uzmanınıza veya bir akıl sağlığı uzmanını görünün.

Son Bakış

Travma sonrası stres bozukluğu yaşıyorsanız erken tanı semptomlarınızı hafifletmeye yardımcı olabilir. Terapi destek grupları ve ilaçlar iyileşmenize yardımcı olabilir. Son olarak yalnız olmadığınızı sakın unutmayın. Ihtiyaç duyduğunuz destek her zaman başucunuzda.

Çevirmen: Umut Can Maviş