Denisovalılar veya Denisovan, Sibirya ve Doğu Asya’da yaşamış, modern insanın akrabası olan, yok olmuş bir türdür. Bazı uzmanlar Denisovalıların cinsimizin (Homo) tümüyle yeni bir türü olduğunu tartışırken, kimileri onların sadece doğulu Neandertaller olduğunu düşünmektedir.
İnsanlık tarihi, farklı zamanlarda ve coğrafyalarda yaşamış pek çok insan türüne tanıklık etmiştir. Bunlardan bazıları Homo sapiens ile aynı soyu paylaşırken, bazıları ise tamamen farklı bir evrimsel yoldan gelmiştir. Bu insan türleri arasında en gizemli olanlardan biri de Denisovalılar ‘dır.
Bu makalede, Denisovalılar kimdir, Denisovalılar nasıl keşfedildi, nasıl görünüyordu, nasıl yaşadı, nasıl çiftleşti ve nasıl yok oldu gibi sorulara cevap arayacağız.
Denisovalılar kimdir?
Denisovalılar ya da Denisova İnsanı, Homo cinsinden bir insansı olup Neandertaller ve anatomik olarak modern insanın (Homo sapiens) yakın akrabası olmakla birlikte genetik olarak her iki türden ayırt edilebilir. Denisova İnsanı adını, Sibirya’nın Altay Dağları’ndaki Denisova Mağarası’ndan alır. Bu mağarada bulunan üç küçük fosil, bu grubun varlığını kanıtlamıştır.
Denisovalılar Nasıl Keşfedildi
Denisovalıların varlığına dair sağlam kanıtlar Dünya’da iki yerde bulundu: Sibirya’nın Altay Dağları’nda yer alan Denisova Mağarası’nda ve Tibet platosundaki Baishiya Karst mağarasında. Bu mağaralar, hem Neandertaller hem de Homo sapiensler tarafından kullanılmıştır.
Denisovalıların varlığı ise 2008 yılında, Denisova Mağarası’nda genç bir kadının parmak kemiği bulunduğunda bilinen insan türlerine bir yenisi daha eklenmiş oldu ve bu türe mağaranın adı verildi. Bulunan kadın 60.000-48.000 yıl önce yaşamıştır; 2000’de bulunan erkek azı dişi de onun türüne atfedilmiştir.
Şimdiye kadar Denisova ismini alan diğer iki fosil de azı dişidir; biri 2010’da bulunan kalıcı azı dişi ve diğeri son zamanlarda bulunan, yaklaşık 100.000 yıl hatta 150.000 yıl önce yaşamış çok genç bir kadına ait geçici azı dişidir. Bu da bu türün saptanan zaman aralığını büyük ölçüde geriye götürmektedir.
Denisovalıların DNA incelemesi, yaklaşık 765.000 yıl önce Neandertaller ve Homo sapiens ile aynı atadan geldiklerini ve yaklaşık 430.000 yıl önce Avrasya kolu bölünerek Batı Avrasya’da Neandertaller ve doğuda Denisovalılar ortaya çıktıklarını göstermektedir. Denisovalılar, Neandertaller ve Homo sapiensler on binlerce yıl bağımsız yaşayıp evrimleştikten sonra bu üç grup bir noktada yeniden bir araya gelmiş ve çiftleşmişlerdir. Bu yüzden bugün Denisovalı genomunun %5’i Güneydoğu Asya ve Okyanusya’da yaşayan insanlarda bulunmaktadır.
Denisovalıların yaklaşık bir milyon yıl önce bilinmeyen bir arkaik insan grubunun Neandertallerle melezleşmesiyle farklı kola ayrıldığı ve ayrıca bugün Güneydoğu Asya ve Okyanusya’da yaşayan Malezyalılar’ın atası olduğu bilinmektedir.
Denisovalıların Görünümleri ve Fiziksel Özellikleri
Denisovalıların nasıl göründüğüne dair çok az bilgi vardır. Şimdiye kadar bulunan fosiller, yalnızca dişler ve küçük kemik parçalarından oluşmaktadır. Bu nedenle, Denisovalıların yüzlerinin ve vücutlarının canlandırması yapılamamıştır. Ancak, bulunan üç azı dişi Denisovalıların Homo erectus, Homo habilis gibi eski insan türleriyle uygunluk gösteren dişleri hatta Australopithecuslardan bile daha küçük dişleri veya nispeten Neandertallerinkiler gibi daha iri olan çok büyük ve sağlam dişleri olduğunu göstermektedir. Denisovalıların boyu, kilosu, cilt rengi, saç tipi gibi özellikleri ise henüz bilinmemektedir.
Denisovalıların DNA analizi, onların Neandertallerden farklı olarak koyu tenli, kahverengi saçlı ve kahverengi gözlü olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca, Denisovalıların Tibetlilerde bulunan yüksek irtifaya uyum sağlayan bir genetik varyasyonu taşıdıkları da belirlenmiştir. Bu da Denisovalıların yüksek rakımlarda yaşayabildiklerini göstermektedir.
Denisovalıların Kültürel Özellikleri ve Yaşantıları
Denisovalıların kültürel özelliklerine dair de çok az bilgi vardır. Şimdiye kadar bulunan fosillerin yanında herhangi bir alet, silah, süs eşyası veya sanat eseri bulunmamıştır. Bu da Denisovalıların basit bir yaşam sürdüklerini veya bulunan fosillerin kültürel materyallerle ilişkili olmadığını düşündürmektedir. Ancak, Denisova Mağarası’nda Neandertaller ve Homo sapiensler tarafından yapılmış çeşitli nesneler bulunmuştur. Bunlar arasında kemikten yapılmış bir iğne, mamut fildişi ve kuvars kristalinden yapılmış bir kolye, gergedan boynuzundan yapılmış bir yüzük ve çakmak taşından yapılmış kesici aletler yer almaktadır. Bu nesnelerin Denisovalılarla herhangi bir bağlantısı olup olmadığı bilinmemektedir.
Denisovalıların dil kullanıp kullanmadıkları da bilinmemektedir. Ancak, Denisovalıların Neandertaller ve Homo sapiensler ile çiftleştikleri göz önüne alındığında, onların da iletişim kurabilecekleri bir dil sistemine sahip oldukları varsayılabilir. Denisovalıların dini inançları, ritüelleri, sosyal örgütlenmesi gibi konular ise tamamen spekülasyondan ibarettir.
Denisovalıların Genetik Mirası
Denisovalıların en ilginç yönlerinden biri, modern insanın genetik mirasına katkıda bulunmuş olmalarıdır. Denisovalılar üzerinde yapılan DNA analizi, onların Neandertaller ve Homo sapiensler ile çiftleştiklerini ve bu yolla genetik materyallerini aktardıklarını göstermektedir. Bu nedenle, bugün yaşayan insanların bazılarında Denisovalı DNA’sı bulunmaktadır. Özellikle, Güneydoğu Asya ve Okyanusya‘da yaşayan insanlarda Denisovalı DNA’sının oranı %2 ila %6 arasında değişmektedir. Bu bölgelerde yaşayan insanlar arasında en yüksek orana sahip olanlar Papua Yeni Gine’deki Melanezyalılardır.
Sonuç
Denisovalılar, gizemli bir antik insan grubudur. Varlıkları sadece birkaç fosilden bilinmektedir. Ancak DNA analizi sayesinde onların Neandertaller ve Homo sapiensler ile akraba oldukları ve bugün yaşayan insanların genetik mirasına katkıda bulundukları ortaya çıkmıştır.
Denisovalıların nasıl göründüğü, nasıl yaşadığı ve nasıl yok olduğu gibi sorular ise henüz tam olarak cevaplanamamıştır.
