Balina Dışkısı (Ambergris) Nedir?, Neden Bu Kadar Değerli?

2016 yılında, Orta Doğu ülkesi Umman’da üç balıkçı denizden, yerel adı balina kusmuğu olan ambergris “yüzen altın” çıkardı. (Modern bilim, mumsu maddenin daha çok bir balina safra taşı veya balina kakasına benzediğini söylüyor.) Oldukça itici görünen ambergris aslında son derece değerli ve pahalıdır. Balıkçıların yanlışlıkla yakaladıkları bu parça 176 pound (80 kilo) ağırlığındaydı ve tahmini değeri yaklaşık 3 milyon dolar. Asıl soru şu: Neden bu kadar değerli?

Ambergris Nedir?

Ambergris (“gri kehribar” anlamına gelen Fransızca bir ifadeden gelir), İspermeçet Balinası ‘nın bağırsaklarında oluşur. Bilim insanları, İspermeçet Balinası ‘nın sindirim kanalında buldukları ambergris kümelerinin içinde kalamalar gagalarına da rastladılar. Bu durum ambergrisin, bağırsakları sert gagalardan korumak için üretilen bir sıvı olduğunu düşündürdü. Genel bir düşünceyle bilim insanları, balinaların maddeyi sindiremedikleri için kustuğuna inanıyorlardı.

Ancak şimdi birçok bilim insanı, ambergrisin tıpkı dışkı gibi dışarı atıldığını düşünmeye başladı.

İlginizi çekebilir: Dünyayı Değiştiren ve Kazara Ortaya Çıkan 4 Önemli Buluş

Ambergris’in Tatlı Kokusu

Bir balina başlangıçta ambergrisi çıkarttığında yumuşaktır ve korkunç bir kokusu vardır. Bazı deniz biyologları bunu kurutulmuş inek gübresine benzetir. Ancak tuzlu okyanusta yaklaşık on yıl yüzdükten sonra madde sertleşir. Pürüzsüz, mumsu ve genellikle yuvarlak bir hale gelir. Gübre kokusu gider ve yerini yüzlerce yıldır (belki daha fazla) meşhur olan bir koku kaplar. Ambergris ne kadar uzun süre yüzerse, koku o kadar güzel olur.

Kokusu o kadar etkileyicidir ki, güzel kokulu parfümlerin imrendiği bir madde halini alır. Pürüzsüz, misk kokulu, dünyevi tatlı veya sade… kısaca “tarif edilemez” olarak tanımlanmaktadır. Ambergris’in eşsiz kokusunun yanı sıra bir diğer işlevi, parfümün hızlı buharlaşmasını engelleyerek cilt yüzeyine yapışmasına yardımcı olmaktır.

Ambergris’in tek şöhret kokusu değildir. Aynı zamanda bir afrodizyak, homeopatik bir ilaç ve yemek için yüksek kaliteli bir tatlandırıcı olarak kullanılabilmektedir. Nitekim, 1660’larda dondurma için bilinen ilk tarif’de aroma olarak ambergris kullanılıyordu.! Meraklı yiyiciler, hemen midelerine indirseler iyi olur. Çünkü böyle bir dondurma vanilya gibi güzel kokarken eridiğinde daha çok dışkı gibi kokmaya başlar.

Ambergris, az miktarda bulunduğu için bir koleksiyon ürünüdür. İspermeçet Balinaları dışında başka hiçbir balina bunu üretmez. Ürettiğinde dahi bulması kolay değildir. Çünkü okyanusun herhangi bir yerinde olabilir. Bu yüzden nadir bulunmaktadır. Ambergris, her birkaç yılda bir kumsala ulaşan İspermeçet Balinası’nın karkaslarının yüzde 5’inden azında bulunur.

Tüm bunlar ürünü son derece değerli kılmaktadır. Ancak eskisi kadar değil. Kimyagerler ambergrislerin bazı özelliklerini sentetik olarak kopyaladıktan sonra parfümlerde daha az gerekli bir bileşen haline geldi. Ancak yine de nadir olduğu için hala değerlidir. Ayrıca bazı parfüm üreticileri kesinlikle onu laboratuvarda oluşturulan bileşenlere tercih etmektedir.

Bununla birlikte, Amerika Birleşik Devletleri de dahil olmak üzere bazı ülkelerde, nesli tükenmekte olan türler mevzuatı, bu malzemeyi satın almayı veya satmayı yasa dışı kılıyor. Elbette bu durum bazı çevrelerde ambergris’i daha cazip hale getirmektedir. Uzmanlar, kalitesine bağlı olarak ambergris için mevcut oranın gram başına yaklaşık 35 $ olduğunu belirtiyor, ancak yasal sorunlar alıcı bulmayı zorlaştırabilir. Referans vermek gerekirse, Ekim 2020 itibariyle bir gram altın, gram başına yaklaşık 61 dolara mal oluyor.

Ambergris Nasıldır?

Ambergrisi tanımlamak, özellikle hemen hemen her kıyı bölgesinde bulunabildiğinden işin zor olan kısmıdır. Çoğu zaman, insanlar bir plajda buldukları mumsu bir madde yığınıyla ikramiyeyi vurduklarından emin bir şekilde uzmana gittiklerinde karşılaştığı şey balmumu, taş veya bir hayvanın taşlaşmış kalıntıları olmaktadır.

Peki nasıl emin olabiliyorsun?

Ambergris beyaz, gri, siyah veya üçü birden olabilmektedir. En değerli renk saf beyaz veya benzer bir tondur. Sert, mumsu bir dokuya ve alışılmadık hoş bir kokuya sahiptir. En az değerli olanı, gübre gibi kokan saf siyah ambergrisdir. Çünkü yeni oluşmuştur. Bunun dışında, maddenin gerçekten ambergris olup olmadığını söylemek açısından yapılacak pek bir şey yok. Unutulmaması gereken şey, ambergrisin ağırlık olarak çok hafif olması gerektiğidir. Bu yüzden kolayca tutamayacak kadar ağırsa (normal bir boyuta göre) muhtemelen ambergris değildir.

Uzmanlar, ambergris bulup bulmadığınızı belirlemek için insanları iğne testi (katran benzeri bir sıvıya dönüşüp dönüşmediğini görmek için maddeye ısıtılmış bir iğne batırmak) veya diğer testleri yapmamaları konusunda uyarıyor. Bunun nedeni, bu testlerin yanıltıcı olmasıdır ve maddeye aşina değilseniz, neye sahip olduğunuza dair yanlış bir teşhis koyabilirsiniz. Genellikle ambergris ile karıştırılan bazı maddeler arasında yağ, bozulmuş yağ, karışık polimer, çam reçinesi, kehribar ve balmumu bulunur.

Elinizde ambergris olduğunu gerçekten düşünüyorsanız, laboratuvar testleri yaptırabilirsiniz. Kimyagerler numunede benzoik asit ve kolesterolü test edeceklerdir. Değerler ambergrisin göstergesi ise geçici olarak onaylanacaktır. Tabi unutmadan söylemek gerekirse parfüm şirketleri satın almadan önce daha fazla kimyasal test uygulayacaklardır. Bazı uzmanlar, ambergris’i kesin olarak tanımlamanın tek yolunun, görünüşü, hissi ve kokusu konusunda kapsamlı deneyime sahip biri tarafından yapılan inceleme olduğunu söylüyor.

MEHMET ÇOLAK

Kaynaklar: 

• “Ambergris.” The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition 2006. http://www.encyclopedia.com/doc/1E1-ambergri.html
• Ambergris Connect. “How to identify ambergris.” 2020 (Oct. 19, 2020). https://ambergrisconnect.com/identification.html
• Ambergris New Zealand. “Buy Ambergris.” 2020 (Oct. 19, 2020). https://www.ambergris.co.nz/buy-ambergris
• Guy, Allison. “Whale poop on ice cream? For some, it’s a rare treat.” Oceana. Dec. 2, 2016 (Oct. 19, 2020). https://oceana.org/blog/whale-poop-ice-cream-some-its-rare-treat
• Hrala, Josh. “Lucky Fishermen Have Stumbled Upon a $3 Million Lump of Whale Vomit.” ScienceAlert. Nov. 11, 2016 (Oct. 19, 2020) https://www.sciencealert.com/fisherman-have-just-found-a-us-3-million-lump-of-whale-vomit
• Kilgannon, Corey. “Please Let It Be Whale Vomit, Not Just Sea Junk.” The New York Times. Dec. 18, 2006. http://www.nytimes.com/2006/12/18/nyregion/18whale.html
• Osterloff, Emily. “What is ambergris?” Natural History Museum. 2020 (Oct. 19, 2020). https://www.nhm.ac.uk/discover/what-is-ambergris.html