Karıncalar, zar kanatlılar takımından sosyal yaşam gösteren böceklerdir. Dünyanın hemen hemen her yerinde yaşayabilirler ve 12.000’den fazla türü vardır. Karıncaların en sevdiği besinler şekerli yiyecekler, meyveler, etler ve bitkilerdir. Karıncaların vücudu üç bölümden oluşur: baş, göğüs ve karın. Başlarında iki anten, iki göz ve bir ağız bulunur. Göğüslerinde altı bacak ve bazı türlerde kanatlar vardır. Karnında ise sindirim sistemi ve salgı bezleri bulunur.
Karıncaların en ilginç özelliklerinden biri de feromon adı verilen kimyasal maddelerle haberleşmeleridir. Feromonlar sayesinde karıncalar yön bulabilir, tehlike sinyali verebilir, yiyecek kaynaklarını paylaşabilir ve koloni içinde iş bölümü yapabilirler. Karıncaların feromonları algılamak için uzun hareketli antenleri vardır.
Karıncalar koloniler halinde yaşarlar ve her kolonide bir kraliçe karınca bulunur. Kraliçe karınca koloninin kurucusu ve tek yumurta veren üyesidir. Kraliçe karınca doğuştan gelen kanatları sayesinde erkek karıncalarla çiftleşir ve yeni bir koloni kurmak için uygun bir yere uçar. Kraliçe karınca ömrü boyunca yumurta vermeye devam eder ve koloninin büyümesini sağlar.
Kolonideki diğer karıncalar ise işçi karıncalardır. İşçi karıncalar genellikle dişidir ama üreme yeteneği yoktur. İşçi karıncalar koloninin tüm işlerini yaparlar: yiyecek toplarlar, yuva yaparlar, larvaları beslerler, savunma yaparlar ve temizlik yaparlar. İşçi karıncaların ömrü kraliçe karıncaya göre daha kısadır.
Bu makalede sizlere karıncalar hakkında bilmeniz gereken temel bilgileri aktarmaya çalıştık. Karıncaların evrimi, Türkiye’deki durumu, farklı türleri, yaşam döngüleri, davranışları ve ilginç gerçekleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için makalenin devamını okuyunuz.
Karıncaların Evrimi
Karıncaların evrimi hakkında bilinen en eski fosiller Kretase Dönemi’ne aittir. Bu dönemde çiçekli bitkilerin ortaya çıkmasıyla birlikte karıncalar da çeşitlenmiştir.
Karıncalar yaban arısına benzeyen hayvanlardan türemişlerdir. Karıncaların yakın akrabaları arasında arılar ve termitler bulunur. Karıncaların evriminde önemli bir rol oynayan faktörler arasında sosyal yaşam, iş bölümü, adaptasyon ve simbiyoz sayılabilir.
Sosyal yaşam, karıncaların birlikte çalışarak daha büyük ve karmaşık işleri yapabilmelerini sağlamıştır. İş bölümü, karıncaların farklı görevleri üstlenerek koloninin verimliliğini arttırmalarını sağlamıştır. Adaptasyon, karıncaların farklı iklim ve habitatlara uyum sağlayarak yayılmalarını sağlamıştır. Simbiyoz, karıncaların diğer canlılarla karşılıklı yararlı ilişkiler kurarak hayatta kalmalarını sağlamıştır.
Simbiyoz, karıncaların diğer canlılarla karşılıklı yararlı ilişkiler kurarak hayatta kalmalarını sağlamıştır. Örneğin, karıncalar ve bitkiler arasında yaygın bir simbiyoz vardır. Karıncalar bitkilerden nektar, meyve ve tohum gibi besinler alırken, bitkiler de karıncalardan polinasyon, tohum yayma ve savunma gibi hizmetler alırlar. Bazı bitkiler karıncalara özel barınaklar da sağlarlar. Bu bitkilere “karınca bitkileri” denir.
Karıncaların evrimi hakkında daha fazla bilgi için şu kaynaklara bakabilirsiniz:
• Wilson, E.O. (1990). The Ants. Harvard University Press.
• Hölldobler, B. and Wilson, E.O. (2009). The Superorganism: The Beauty, Elegance, and Strangeness of Insect Societies. W.W. Norton & Company.
• Moreau, C.S., Bell, C.D., Vila, R., Archibald, S.B. and Pierce, N.E. (2006). Phylogeny of the ants: diversification in the age of angiosperms. Science, 312(5770), pp.101-104.
Karıncaların Türkiye’deki Durumu
Türkiye’de yaklaşık 300 civarında karınca türü bulunmaktadır. Bu türlerin bazıları endemik olup sadece Türkiye’de yaşamaktadır.
Türkiye’deki en yaygın karınca türleri şunlardır: Siyah bahçe karıncası (Lasius niger), Kızıl orman karıncası (Formica rufa), Sarı bahçe karıncası (Lasius flavus), Kahverengi ev karıncası (Tapinoma erraticum) ve Kara ev karıncası (Monomorium pharaonis).
Siyah bahçe karıncası, Türkiye’nin her yerinde görülebilen bir türdür. Çoğunlukla bahçelerde, parklarda ve tarlalarda yaşarlar. Yaprak bitleri ile simbiyotik bir ilişki içindedirler. Yaprak bitlerinden salgılanan balözü adlı şekerli sıvıyı emerken, yaprak bitlerini de korurlar.
Kızıl orman karıncası, Türkiye’nin kuzeyindeki ormanlarda yaşayan bir türdür. Büyük ve kızıl renkli olan bu karınca, iğnesiyle sokarak acı verir. Yuvaları genellikle çam iğneleri ve yapraklardan oluşan yığınlar şeklindedir. Orman ekosisteminde önemli bir rol oynarlar. Ölü hayvanları ve bitkileri temizlerler, toprağı havalandırırlar ve zararlı böcekleri avlarlar.
Sarı bahçe karıncası, Türkiye’nin her yerinde görülebilen bir türdür. Sarı renkli ve küçük boyutlu olan bu karınca, toprak altında yaşar. Toprak altında geniş galeriler açarak yuva yaparlar. Bitki köklerine zarar verebilirler.
Kahverengi ev karıncası, Türkiye’nin her yerinde görülebilen bir türdür. Kahverengi renkli ve küçük boyutlu olan bu karınca, insanların yaşadığı yerlere girer. Yiyecek artıklarıyla beslenirler. Evlerde istenmeyen bir haşere olarak kabul edilirler.
Kara ev karıncası, Türkiye’nin her yerinde görülebilen bir türdür. Kara renkli ve küçük boyutlu olan bu karınca, insanların yaşadığı yerlere girer. Yiyecek artıklarıyla beslenirler. Evlerde istenmeyen bir haşere olarak kabul edilirler.
Türkiye’deki karınca türleri hakkında daha fazla bilgi için şu kaynaklara bakabilirsiniz:
• Karaman, C., Aktaç, N., Kiran, K., Tezcan, S., Çağatay, N., Özgökçe, M.S., Özgökçe, F., Çetin Erdoğan,
• Çetin Erdoğan, Ö., Lapeva-Gjonova, A., Kence, M. and Kence, A. (2011). Ant fauna of Turkey: an updated checklist. Zootaxa, 2995(1), pp.56-68.
• Özçelik, S. (2019). Türkiye Karıncaları. Pegem Akademi.
• Özçelik, S., Karaman, C., Kiran, K., Aktaç, N., Tezcan, S., Çağatay, N., Özgökçe, M.S., Özgökçe, F. and Çetin Erdoğan, Ö. (2019). Türkiye Karıncaları Atlası. Pegem Akademi.
Dünyada Yaşayan Yaygın Karınca Türleri
Karınca türleri ve özellikleri hakkındaki bilgiler şunlardır:
Dev Amazon Karıncası (Dinoponera gigantea)
Bu karınca türü, dünyanın en büyük karıncasıdır ve 4 cm’ye kadar uzayabilir. Güney Amerika’nın tropikal ormanlarında yaşarlar ve sadece dişi bireylerden oluşan koloniler kurarlar. Dev Amazon karıncaları böcekler, solucanlar ve küçük omurgalılar gibi canlı yiyecekleri avlayarak beslenirler. Çeneleri çok güçlüdür ve zehirli sokmaları çok acı vericidir.
Dev Amazon karıncaları böcekler, solucanlar ve küçük omurgalılar gibi canlı yiyecekleri avlayarak beslenirler. Çeneleri çok güçlüdür ve zehirli sokmaları çok acı vericidir. Bu karıncaların sosyal yapısı diğer karınca türlerinden farklıdır. Kolonide bir kraliçe yoktur ve dişi bireyler arasında eşitlik vardır. Üreme yeteneği olan dişi bireyler koloniyi genişletmek için yeni yuvalar kurabilirler.
Ateş Karıncası (Solenopsis invicta)
Bu karınca türü, Güney Amerika kökenli olup, insanların taşımasıyla Kuzey Amerika, Avustralya, Asya ve Afrika’ya yayılmıştır. Ateş karıncaları 2-6 mm uzunluğunda olup, kızıl kahverengi renklidirler. Toprak altında veya üstünde yuvalar kurarlar ve bitkiler, tohumlar, böcekler ve küçük hayvanlar gibi çeşitli yiyeceklerle beslenirler. Ateş karıncaları çok saldırgan olup, tehdit algıladıklarında ısırır ve sokarlar. Sokmaları çok acılı olup, alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Ateş karıncaları ayrıca tarım alanlarına ve yerli canlılara zarar verebilirler.
Dokumacı Karınca (Oecophylla smaragdina)
Bu karınca türü, Afrika, Asya ve Avustralya’nın tropikal bölgelerinde yaşarlar ve 8-10 mm uzunluğundadır. Yeşil veya kızıl renklidirler ve ağaçlarda yuvalar kurarlar. Dokumacı karıncalar yuvalarını yaprakları bir araya getirip ipek salgısıyla birleştirerek yaparlar. Bu yüzden dokumacı adını alırlar. Dokumacı karıncalar böcekler, örümcekler ve küçük hayvanlar gibi canlı yiyecekleri avlayarak beslenirler. Ayrıca bitkilerin nektarıyla da beslenebilirler. Dokumacı karıncalar çok çalışkan ve işbirlikçi olup, kolonilerinde bir kraliçe ve işçiler bulunur. Dokumacı karıncaların sokmaları acılı olup, zehirleri alerjik reaksiyonlara neden olabilir.
Marangoz Karıncası (Camponotus spp.)
Bu karınca türü, dünyanın birçok bölgesinde yaşar ve 3-13 mm uzunluğunda olabilir. Renkleri siyah, kırmızı, sarı veya kahverengi olabilir. Marangoz karıncalar ağaçlarda, odunlarda veya toprakta yuvalar kurarlar ve isimlerini yuvalarını oymak için kullandıkları çenelerinden alırlar. Marangoz karıncalar bitkilerin nektarı, meyve suları, bal özü ve böcekler gibi çeşitli yiyeceklerle beslenirler. Marangoz karıncaların sokmaları acılı olup, zehirleri alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Ayrıca marangoz karıncalar insanların evlerine ve ahşap yapılarına zarar verebilirler.
Firavun Karıncası (Monomorium pharaonis)
Bu karınca türü, Afrika kökenli olup, insanların taşımasıyla dünyanın birçok bölgesine yayılmıştır. Firavun karıncaları 2 mm uzunluğunda olup, sarımsı kahverengi renklidirler. Evlerde, hastanelerde veya diğer yapılarda yuvalar kurarlar ve yiyecek bulmak için uzun kuyruklar oluştururlar. Firavun karıncaları şekerli yiyecekler, etler, yağlar ve diğer böcekler gibi çeşitli yiyeceklerle beslenirler. Firavun karıncalarının sokmaları acılı değildir ancak zehirleri alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Ayrıca firavun karıncaları insanların yiyeceklerine ve sağlığına zarar verebilirler.
Arjantin Karıncası (Linepithema humile)
Bu karınca türü, Güney Amerika kökenli olup, insanların taşımasıyla Kuzey Amerika, Avrupa, Asya ve Avustralya’ya yayılmıştır. Arjantin karıncaları 2-3 mm uzunluğunda olup, koyu kahverengi renklidirler. Toprakta veya yapılarda yuvalar kurarlar ve yiyecek bulmak için uzun kuyruklar oluştururlar. Arjantin karıncaları şekerli yiyecekler, etler, yağlar ve diğer böcekler gibi çeşitli yiyeceklerle beslenirler. Arjantin karıncalarının sokmaları acılı değildir ancak zehirleri alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Ayrıca Arjantin karıncaları tarım alanlarına ve yerli canlılara zarar verebilirler.
Karıncaların Yaşam Döngüleri
Karıncaların yaşam döngüleri yumurta, larva, pupa ve ergin olmak üzere dört evreden oluşur. Bu evreler şöyle işler:
Yumurta: Kraliçe karınca erkek karıncalarla çiftleştikten sonra kanatlarını atar ve yeni bir yuva kurar. Burada yumurtlamaya başlar. Yumurtalar beyaz renkli ve küçük boyutludur. Yumurtaların gelişimi sıcaklığa ve türe göre değişir.
Larva: Yumurtadan çıkan larvalar solucan şeklindedir. Larvaların ağızları vardır ama gözleri yoktur. Larvalar işçi karıncalar tarafından beslenirler. Beslenme şekli ve miktarı larvanın türüne göre değişir.
Pupa: Larvalar belirli bir büyüklüğe ulaştıktan sonra pupa evresine girerler. Pupa evresinde larvalar kozaya girerler ve metamorfoz geçirirler. Bu evrede karınca vücudunun ana hatları oluşur.
Ergin: Pupa evresinden çıkan ergin karıncalar koloninin üyeleridir. Ergin karıncaların rengi ve boyutu türe göre değişir. Ergin karıncaların görevleri de farklıdır. Bazıları işçi, bazıları asker, bazıları kraliçe veya erkek olabilir.
Karıncaların yaşam döngüleri hakkında daha fazla bilgi için şu kaynaklara bakabilirsiniz:
• Hölldobler, B. and Wilson, E.O. (1990). The Ants. Harvard University Press.
• Peeters, C., Ito, F., Wiwatwitaya, D., Keller, R.A., Hashim, R. and Molet, M. (2017). Striking polymorphism among infertile helpers in the arboreal ant Gesomyrmex. Asian Myrmecology, 9(0), pp.e009011-e009011.
• Seifert, B., Ritz, M.S. and Schulz, A. (2018). Cryptic species of the Myrmica tibetana complex (Hymenoptera: Formicidae) revealed by integrative taxonomy. Myrmecological News
Karıncaların Davranışları
Karıncaların davranışları sosyal yaşamlarını yansıtır. Karıncalar birlikte çalışarak, iletişim kurarak, öğrenerek ve uyum sağlayarak hayatta kalırlar. Karıncaların davranışları şunlardır:
Yiyecek toplama: Karıncalar yiyecek bulmak için yuvalarından çıkarlar. Yiyecek bulduklarında diğer karıncalara haber vermek için feromon bırakırlar. Bu feromonlar diğer karıncalar tarafından takip edilir. Böylece yiyecek kaynağına ulaşırlar. Yiyecek kaynağı bitene kadar bu işlem devam eder.
Yuva yapma: Karıncalar yuvalarını toprak altında, ağaç kovuklarında, taşların altında veya yapraklardan yapabilirler. Yuvaları genellikle birçok oda ve tünel içerir. Yuvaların yapısı türe ve habitatına göre değişir. Yuvalar karıncaların barınma, beslenme, üreme ve savunma ihtiyaçlarını karşılar.
Savunma: Karıncalar yuvalarını ve kaynaklarını korumak için çeşitli savunma yöntemleri kullanırlar. Bazı karıncalar iğneleriyle sokarak zehir enjekte ederler. Bazı karıncalar ısırarak veya kavrayarak düşmanlarını yaralarlar. Bazı karıncalar da salgıladıkları asit veya alkalilerle düşmanlarını etkisiz hale getirirler.
Öğrenme: Karıncalar öğrenme yeteneğine sahiptirler. Örneğin, karıncalar yeni yollar bulabilir, yeni yiyecek kaynakları keşfedebilir, yeni tehlikelerden kaçınabilir veya yeni işaretler öğrenebilirler. Karıncalar ayrıca diğer karıncalardan da öğrenebilirler. Örneğin, karıncalar birbirlerini takip ederek veya birbirlerine dokunarak bilgi aktarabilirler.
Uyum sağlama: Karıncalar farklı ortamlara uyum sağlayabilen hayvanlardır. Örneğin, karıncalar sıcaklık, nem, ışık veya besin gibi faktörlere göre davranışlarını değiştirebilirler. Karıncalar ayrıca farklı canlılarla uyumlu ilişkiler kurabilirler. Örneğin, karıncalar bitkilerle, mantarlarla, bakterilerle veya diğer böceklerle simbiyotik ilişkiler geliştirebilirler.
Karıncaların davranışları hakkında daha fazla bilgi için şu kaynaklara bakabilirsiniz:
• Hölldobler, B. and Wilson, E.O. (1990). The Ants. Harvard University Press.
• Gordon, D.M. (2010). Ant Encounters: Interaction Networks and Colony Behavior. Princeton University Press.
• Franks, N.R., Sendova-Franks, A.B., Anderson, C., and Reynolds, A.M. (2018). Ants and the origins of collective intelligence. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 373(1746), p.20170095.
Karıncaların İlginç Gerçekleri
Karıncalar hakkında bilmeniz gereken ilginç gerçekler şunlardır:
• Karıncalar dünyanın en güçlü hayvanları arasındadır. Bazı karıncalar kendi ağırlıklarının 50 katı kadar yük taşıyabilirler.
• Karıncalar dünyanın en uzun ömürlü böcekleridir. Bazı kraliçe karıncalar 30 yıla kadar yaşayabilirler. İşçi karıncalar ise birkaç ay ile birkaç yıl arasında yaşarlar.
• Karıncalar dünyanın en çok sayıda olan hayvanları arasındadır. Dünyada yaklaşık 10 kentilyon (10^19) karınca olduğu tahmin edilmektedir. Bu sayı dünyadaki insan sayısından milyonlarca kat fazladır.
• Karıncalar dünyanın en hızlı hareket eden hayvanları arasındadır. Bazı karıncalar saniyede 85 cm kadar hız yapabilirler. Bu hız insanlara orantılandığında saatte 800 km gibi bir değere denk gelir.
• Karıncalar dünyanın en zeki hayvanları arasındadır. Karıncaların beyinleri çok küçük olmasına rağmen, karmaşık problemleri çözebilir, aritmetik işlemler yapabilir, harita oluşturabilir ve araç kullanabilirler.
Karıncalar hakkında ilginç gerçekler için şu kaynaklara bakabilirsiniz:
• Moffett, M.W. (2012). Adventures Among Ants: A Global Safari with a Cast of Trillions. University of California Press.
• Rajakumar, R., San Mauro, D., Dijkstra, M.B., Huang, M.H., Wheeler, D.E., Hiou-Tim, F., Khila, A., Cournoyea, M. and Abouheif, E. (2012). Ancestral developmental potential facilitates parallel evolution in ants. Science, 335(6064), pp.79-82.
• Reznikova, Z. (2007). Animal Intelligence: From Individual to Social Cognition. Cambridge University Press.
