Kanın verimli bir şekilde filtrelenmesini önleyen böbrek hastalıklarından birine sahip bir insanın, kanında atıklar birikebilir. Doktorlar ise hastalığı daha etkili bir şekilde yönetebilmek ve böbrek fonksiyonunu destekleyebilmek için, böbrek hastalığına sahip olan bireylerin yedikleri yemeklere dikkat etmesini ve yemeklerde değişiklikler yapmalarını önerebilir.
Böbrekler, omurganın her iki yanında göğüs kafesinin altında yer alan temel organlardır. Vücuttaki atık ürünleri ve fazla sıvıyı filtrelemek ve idrarla atmak da dahil olmak üzere hayati öneme sahip işlevleri yerine getirirler. Böbrekler ayrıca vücudun mineral dengesini düzenlemede kritik bir rol oynar ve kırmızı kan hücresi üretimini uyaran bir hormon üretirler.
Böbrek hastalığı, böbreklerin hasar görmesi ve düzgün çalışmaması anlamına gelmektedir. Düzgün tedavi edilmemiş diyabet, son dönem böbrek yetmezliğinin (SDBY) de dahil olduğu birçok sağlık sorununa yol açabilir. SDBY’ye sebep olabilecek diğer yaygın risk faktörleri arasında yaş, yüksek tansiyon, kalp hastalığı, alkol kullanım bozukluğu ve hepatit C virüsü taşıma sayılabilir. Yakın zamanda yapılan bir araştırma, Afrikalı Amerikalıların, beyaz insanlara göre SDBY’ye yakalanma olasılığının yaklaşık beş kat daha yüksek olduğunu buldu (kaynak).
Böbrek hastalığı olan bir kişinin, kanında fazla miktarda atık ürün olabilir. Doktorlar, durumu yönetmeye ve böbrek fonksiyonunu desteklemeye yardımcı olmak için, bu hastalığa sahip insanların diyetlerinde değişiklikler önerebilir. Bu makale, böbrek hastalığı ile hangi gıdalardan kaçınılması veya hangi gıdaların sınırlandırılması gerektiği hakkında bilgiler içermektedir. Aynı zamanda böbrek dostu diyete genel bir bakış sağlar.
Bu sayfadakiler:
- Renal Diyet (Böbrek Diyeti / Böbrek Dostu Diyet)
- Kronik böbrek hastalığının (KBH) Erken Aşamaları
- Kronik böbrek hastalığının sonraki aşamaları
- Kaçınılması Gereken Yiyecekler
- Sodyum
- Potasyum
- Fosfor
- Meyve ve Sebzeler
- Meyveler
- Sebzeler
- Böbrek dostu yiyecekler
- Özet
Renal Diyet (Böbrek Diyeti / Böbrek Dostu Diyet)
Uzman bir böbrek diyetisyeni, ihtiyaçlarına göre bir diyet oluşturmak için genellikle böbrek hastalığı olan kişilerle birlikte çalışır. Böbrek diyeti olarak da adlandırılan böbrek dostu diyet, sodyum, fosfor ve protein açısından düşüktür. Bazı bireylerin, sahip oldukları böbrek hastalığının hangi evrede olduğuna bağlı olarak potasyum, kalsiyum ve potansiyel olarak sıvı alımını sınırlamaları gerekebilir. Kronik böbrek hastalığının (KBH) erken evrelerinde olanlar, böbrek yetmezliği olarak da adlandırılan son dönem böbrek yetmezliği (SDBY) olan insanlara göre farklı yiyecekleri sınırlandırmaları hatta yememeleri gerekmektedir.
KBH’nin Erken Aşamaları
Kronik böbrek hastalığının erken evrelerinde olan kişiler sodyum ve muhtemelen protein alımını sınırlamalıdır. Sodyum, sofra tuzunun önemli bir bileşenidir, ancak diğer birçok gıdada, özellikle korunmuş ve önceden paketlenmiş gıdalarda da bulunur. Bu nedenle, bir üründeki sodyum seviyesini belirlemek için her zaman ambalajı kontrol edin.
Bir diyetisyen, kan basıncını düşürmeye yardımcı olan Hipertansiyonu Hipertansiyonu Önlenmesi için Diyet Yaklaşımları (Dietary Approaches to Stop Hypertension: DASH) diyetini önerebilir. Bu diyet, böbrek hastalığı olan kişinin kalp hastalığı ve böbrek taşı oluşumu riskini azaltmaya yardımcı olabilir (kaynak). Sağlık uzmanları, DASH diyetini yüksek tansiyon, kalp hastalığı ve KBH tedavisi olarak kabul etmektedir. DASH diyeti, günlük sodyum alımını en fazla 2.300 miligram (mg) ile ve protein alımını bir kişinin toplam kalorisinin% 18’i ile sınırlar. Diyaliz hastaları bu diyeti uygulamamalıdır.
KBH’nin sonraki aşamaları
İleri seviyelerdeki KBH, böbreklerin kanı etkili bir şekilde filtreleyememesine sebep olur. Vücutlarında bulunan fazla sodyumu, potasyumu ve fosforu filtreleyip idrar ile dışarı atmayı etkili bir şekilde gerçekleştiremezlerse, bunların kanda birikmesine neden olabilir. KBH’nin sonraki aşamalarında bulunan bir hasta, sodyumun, potasyumun ve fosforun vücutlarına girişini sınırlayan bir diyet uygulamalıdır.
Genel olarak, çok fazla protein yemek KBH’yi ağırlaştırabilir çünkü böbrekler için daha fazla iş yaratır. Bu nedenle doktorlar, KBH hastalarının protein alımlarını sınırlamalarını önerebilirler. Bununla birlikte, son dönem böbrek hastalığı (ESRD) olan kişilerin kanlarını filtrelemek için diyaliz tedavilerine ihtiyacı olabilir. Diyaliz, protein metabolitlerini kandan uzaklaştırır. Bu, düzenli diyaliz tedavisi gören bireylerin, diyaliz yoluyla kaybettikleri proteini telafi etmek için protein alımını gerçekten artırmaları gerekebileceği anlamına gelir. Bu yaklaşımın, insanların protein alımını genellikle sınırladığı erken evre KBH’de olanın tam tersi olduğunun altını çizmek önemlidir.
Bir kişinin ihtiyaç duyduğu protein miktarı vücut büyüklüğüne, beslenme durumuna ve böbreklerin ne kadar iyi çalıştığına bağlıdır. Bir böbrek diyetisyeni, KBH’li bir kişi için doğru protein alımını önerebilir. Diyaliz tedavileri ayrıca kandaki toksinleri, mineralleri ve fazla sıvıyı da giderir. Doktorların, diyetlerinin sağlık ihtiyaçlarına uygun olduğundan ve kanın sağlıklı olduğundan emin olmak için bir bireyin sodyum, potasyum, fosfor ve protein seviyelerini düzenli olarak izlemeleri gerekebilir.
Kaçınılması Gereken Yiyecekler
Sodyum
Tuzun ana bileşeni olan sodyum, birçok gıdada ve sofra tuzunda bulunan doğal bir mineraldir. Böbrek sorunları olan kişilerin vücutlarında sodyum ve sıvı birikmesi olabilir. Bu da şişmiş ayak bileklerine, artmış kan basıncına, nefes darlığına ve hatta kalp ve akciğer çevresinde sıvı birikmesine neden olabilir.
Ulusal Böbrek Vakfı, sağlıklı insanların günde 2.300 mg’dan fazla sodyum tüketmemesini önermektedir. İnsanlar tuzlu atıştırmalıklar, kurutulmuş etler ve işlenmiş gıda alımlarını sınırlamalıdır. İşlenmiş yiyecekler arasında pizza, hazır erişte ve mikrodalga fırın için tasarlanmış hazır yemekler bulunur. Bu yiyecekler genellikle yüksek seviyede tuz, şeker ve yağ içerir.
Potasyum
Gıdalarda bulunun bir diğer mineral ise potasyumdur. Sağlıklı böbrekler kanın potasyum seviyelerini dengeler, ancak KBH olanların alımlarını sınırlamaları gerekebilir. KBH’ye sahip olan bir kişi, diyet potasyumunu günde 2.000 mg’ın altında sınırlamak isteyebilir. Bu durumda, aşağıdaki yüksek potasyumlu gıdalardan kaçınmaları gerekir:
- kuru kayısı
- kepek ve granola
- Çikolata
- konserve pişmiş fasulye dahil mercimek ve fasulye
- süt ve yoğurt
- Şeker kamışı
- fındık ve tohumlar
- fıstık ezmesi
- tuz ikameleri
Fosfor
Kemiklerde bulunan bir mineral olan fosfora, vücudun sağlıklı kalabilmesi için gereklidir. Ancak yüksek seviyede tüketimi hasara neden olabilir. Çoğu insan fosfor alımını günde 700 mg ile sınırlamalıdır. Fosfor alımını azaltmak için aşağıdaki gıdalardan kaçının:
- katkı maddesi olarak fosfat içeren herhangi bir şişelenmiş içecek
- bira ve koyu kola
- çikolatalı şeker ve karamel
- çikolatalı içecekler
- süt ürünleri içeren peynir, süt, dondurma, yoğurt ve kremalı çorbalar gibi süt ürünleri
- sakatat etleri
- istiridye, sardalya ve balık yumurtası
- pizza, sosisli sandviç, sosis gibi işlenmiş yiyecekler
- tam tahıllı ekmek ve kepekli tahıllar
Meyve ve Sebzeler
Meyveler ve sebzeler genellikle diyete dahil edilmek için çok sağlıklı olsa da, bazıları, böbrek hastalığı olan kişilerin sınırlaması gerekebilecek mineraller bakımından yüksektir
Meyveler
- Avokado
Potasyum bakımından yüksektir. Yaklaşık 200 gr ağırlığındaki bir avokado, böbrek hastalığı olanlar için önerilen günlük miktarın neredeyse yarısı olan 975 mg Potasyum kaynağı içerir. - Muz
Büyük bir muz, 487 mg ya da tavsiye edilen günlük miktarın dörtte biri kadar potasyum içerebilmektedir. - Portakal
Portakal ve portakal suyu potasyum bakımından yüksektir. 250 gramlık bir bardak portakal suyu 441 mg’a kadar potasyum içerebilir. - Kurutulmuş meyveler
Kuru meyveler, taze meyvelerde bulunan besin maddelerinin çoğunu konsantre olmuş halini içerir. Bu yüzden de önerilen günlük alım miktarlarını aşmak daha kolaydır. Böbrek diyeti uygulayan kişiler potasyum açısından zengin kayısı, hurma, kuru erik ve kuru üzümden kaçınmalıdır.
Sebzeler
Sebzeler diyete önemli besin maddeleri katsa da, böbrek problemleri olan kişiler aşağıdakileri alımlarını sınırlamalıdır:
- Enginar
- Pancar
- Brokoli
- Brüksel lahanası
- Havuçlar
- Çin lâhanası
- Yeşillik, lahana hariç
- Alabaşlar
- Ispanak
- Kabak
- Domates
- Beyaz mantarlar
- Sebze suları
- Patates
Böbrek dostu yiyecekler
Böbrek hastalığı olan bir bireyin diyetine uyum sağlaması gerekse de, yine de birçok uygun ve sağlıklı seçenek vardır. İnsanlar daha düşük sodyum, potasyum ve fosfor içeren yiyecekleri seçmelidir. Bunlar şunları içerir:
- Meyve: elma, kızılcık, üzüm, ananas ve çilek
- Sebzeler: karnabahar, marul, soğan, biber ve turp
- Unlu mamuller: pide, tortilla, ekşi mayalı ekmek
- Protein: sığır eti ve tavuk
- Karbonhidratlar: beyaz pirinç, tuzsuz patlamış mısır
Özet
Bir kişinin kronik böbrek hastalığı varsa, doktorlar genellikle durumu yönetmeye yardımcı olmak için potasyum, fosfor ve sodyum alımını azaltmayı önerir. Diyet kısıtlamaları, bir kişinin böbrek hastalığı aşamasına bağlıdır. Böbrek diyetinde kaçınılması en iyi yiyeceklerin uzun bir listesi olmasına rağmen, insanların böbrek sağlığını etkilemeden yiyebilecekleri çok çeşitli sağlıklı yiyecekler de vardır. Bir birey, kendisi için en uygun diyeti bulmak için bir böbrek diyetisyeniyle birlikte çalışabilir.
Notlar
Renal: Böbrek, böbrek ile ilgili olan
End-stage Renal Disease (ESRD): Son Dönem Böbrek Yetmezliğinin (SDBY)
Chronic Kidney Disease (CKD): Kronik böbrek hastalığı (KBH)
Çeviri Referansları
Sherrell, Z. (2021, March 29). What foods are bad for kidneys? Medical News Today. Retrieved May 21, 2021
Hande Özge Aydoğan
Yorumlar 3