Sağlık kelimesi, duygusal ve fiziksel sağlığı birlikte ifade eder. Sağlık hizmetleri ise insanların sağlıklı kalmalarına yardımcı olur. Bu yazımızda nasıl sağlıklı olunacağını, sağlıklı olmak için dikkate alınması gereken faktörleri ve sağlıklı kalmanın yollarını anlatıyoruz.
Sağlıklı olmak ne demektir?
Amerika Birleşik Devletleri’nde sağlık hizmetlerinin maliyeti, Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri’ne göre, 2017’de 3,5 trilyon dolardır. Bu büyük harcamalara rağmen ABD’deki insanların yaşam süreleri diğer gelişmiş ülkelere kıyasla daha düşüktür. Bu durum, sağlık hizmetlerinden faydalanma imkânı ve yaşam tarzı dahil olmak üzere çeşitli faktörlerden kaynaklanmaktadır. Sağlıklı olmak, stresle başa çıkmanın ve daha uzun, daha aktif bir yaşam sürmenin temelidir.
Sağlık nedir?
1948 yılında Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığı, günümüz yetkililerin hâlâ kullanmakta olduğu bir cümleyle tanımladı.
“Sağlıklı olmak sadece hasta olmamak veya sakatlanmamak değildir; fiziksel, zihinsel ve sosyal açıdan da iyi durumda olmaktır.”
1986’da WHO bir açıklama daha yaptı:
“Sağlık, sosyal ve kişisel kaynakların yanında fiziksel yeterliliği de ifade eden olumlu bir kavramdır. Bunun yanı sıra sağlık yaşama amacı değil, günlük hayatın temel dayanağıdır.”
Bu açıklamadan, sağlığın tek başına bir amaç olmasından ziyade bireylerin daha büyük toplumlardaki işlevini destekleyen bir kaynak olduğu anlaşılıyor. Sağlıklı bir yaşam tarzı, anlamı ve amacı olan bir hayat sürmemizi sağlar. 2009 yılında The Lancet dergisinde yayınlanan bir araştırmada, sağlık ‘yeni tehlikelere ve yaralanmalara karşı vücudun uyum sağlayabilmesi’ olarak tanımlandı. Bu tanım son birkaç on yılda modern bilimin hastalıkları çözerek, onların etkisini azaltmanın veya durdurmanın yollarını keşfederek ve patolojinin gerekliliğini kabul ederek hastalıklar konusunda bilinçlenmede önemli adımlar atıldığı görüşüne dayandırılıyor.
Sağlık Çeşitleri
Zihinsel ve bedensel sağlık muhtemelen en sık tartışılan sağlık çeşitleridir. Ruhsal, duygusal ve finansal sağlık da genel sağlığımıza etkilidir. Uzmanlar bunları stres seviyemizi düşük tutmakla ve zihinsel-fiziksel olarak iyi durumda olmakla ilişkilendiriyor. Örneğin, finansal sağlığı daha iyi olan kişiler mali durumları konusunda daha az endişe duyabilir ve daha sık taze yiyecek satın alabilirler. Ruhsal sağlıkları iyi olanlar ise, zihnimizi beslemek için ihtiyacımız olan sakinliği ve amaç duygusunu hissedebilirler.
Bedensel Sağlık
Bedensel sağlığı iyi olan bir kişinin fiziksel işlevleri ve sistemleri de en üst düzeyde çalışıyordur. Sağlıklı olmak yalnızca hasta olmamamızdan kaynaklanmıyor. Düzenli egzersiz yaparak, dengeli beslenerek ve yeterli düzeyde dinlenerek de sağlığımıza katkıda bulunuruz. Bunların yanında, dengeyi sağlamak için gerektiğinde tıbbi tedavi görürüz.
Bedensel açıdan sağlıklı olmak ve hastalanmamak için sağlıklı bir yaşam tarzı benimsenmelidir. Örneğin fiziksel zindeliği koruyarak aynı zamanda nefes alma ve kalp fonksiyonlarının dayanıklılığını, kas gücünü, esnekliği ve vücut yapısını da koruyabilir ve geliştirebiliriz.
Bedensel sağlıkla ilgilenmek, aşağıdakiler gibi bir yaralanma veya sağlık sorunu riskini azaltır:
- İşyerinde ortaya çıkabilecek tehlikeleri azaltmak
- Seks yaparken kontrasepsiyon kullanmak
- Hijyen kurallarına uymak
- Tütün, alkol veya yasa dışı uyuşturucuların kullanımından kaçınmak
- Seyahat etmeden önce belirli sağlık durumları veya ülkeler için tavsiye edilen aşıları olmak
Beden sağlığı ve akıl sağlık bir kişinin yaşam kalitesini iyileştirmede beraber çalışırlar. Örneğin, 2008 yılında yapılan bir araştırmaya göre, depresyon gibi akıl hastalıkları uyuşturucu bağımlılığı riskini artırabilir. Bu durum ise bedensel sağlığı olumsuz yönde etkileyebilir.
Akıl Sağlığı
ABD Sağlık ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na göre akıl sağlığı bir insanın duygusal, sosyal ve psikolojik açıdan iyi olma durumunu ifade eder. Akıl sağlığı, aktif bir yaşam tarzı için bedensel sağlık kadar önemlidir. Akıl sağlığını tanımlamak bedensel sağlığa kıyasla daha zordur. Çünkü birçok psikolojik tanı bireyin yaşadığı deneyimlere bakış açılarına bağlıdır. Konuyla alakalı yapılan testlerdeki gelişmelerle birlikte artık doktorlar BT taramalarında ve genetik testlerde bazı akıl hastalıklarının fiziksel belirtilerini belirleyebiliyor.
Akıl sağlığınızın iyi olması demek yalnızca depresyon, anksiyete veya başka bir akıl hastalığınızın olmaması demek değildir. Ayrıca kişinin aşağıda belirtilenleri yapabilmesi demektir:
- Hayattan zevk alabilmek
- Zor tecrübeleri atlatmak ve güçlüklere uyum sağlamak
- Aile ve ekonomik durum gibi yaşamın farklı unsurlarını dengelemek
- Güvende hissetmek
- Hayatta en üst potansiyelinize ulaşmak
Bedensel sağlık ve akıl sağlığı arasında güçlü bir ilişki vardır. Örnek vermek gerekirse, kronik hastalığı olan bir insan günlük işlerini yerine getirmekte zorlanıyorsa, bu durum depresyona ve strese yol açabilir. Maddi sıkıntılar ve değişkenlikler bu duyguların sebebi olabilir.
Depresyon ve anoreksiya gibi bir akıl hastalığı vücut ağırlığını ve vücudun genel işleyişini etkileyebilir. Sağlığa bir dizi ayrı faktör olarak değil, bu faktörlerin hepsini bir arada düşünerek yaklaşmak önemlidir. Tüm sağlık türleri birbiriyle bağlantılıdır ve bizler genel sağlığımızı ve anahtarı olan dengeyi hedeflemeliyiz.
Sağlıklı olmak için faktörler
Sağlıklı olmak için birçok faktör gereklidir.
Genetik Faktörler
İnsanlar çeşitli genlere sahiptir. Fakat bazı insanlarda alışılmadık bir genetik dizilim veya değişiklik sağlığı kötü etkileyebilir. Bu tür bazı sağlık sorunlarına neden olabilecek genler ebeveynlerden kalıtım yoluyla insanlara geçebiliyor.
Çevresel faktörler
Çevresel faktörler de sağlıkta etkilidir. Hatta, bazen bu faktörler tek başına sağlığımızı etkilemede yeterlidir. Bunun dışında, çevresel tetikleyiciler genetik risk taşıyan bir insanda bir hastalığın baş göstermesine neden olabilir.
Sağlık hizmetlerine ulaşım bu konuda bir rol oynar. Fakat Dünya Sağlık Örgütü aşağıdaki faktörlerin sağlık üzerinde bundan daha önemli bir etkiye sahip olabileceğini belirtmektedir:
- Yaşanılan yer
- İçinde bulunulan ortam
- Genler
- Gelir durumu
- Eğitim seviyesi
- Çalışma durumu
Bunları şu şekilde kategorize etmek mümkündür:
Sosyal ve ekonomik çevre: Kültür ve insan ilişkilerinin yanısıra, buna ailelerin ya da toplumun mali durumu da eklenebilir.
Fiziksel çevre: Çevre kirliliğiyle birlikte ortamda bulunan bakteriler de dahildir.
İnsanın karakteri ve davranışları: İnsanın genetik yapısı ve yaşam tarzı genel sağlığını etkileyebilir.
Bazı araştırmalara göre, bir kişinin sosyoekonomik durumu ne kadar iyiyse, sağlıklı olma, iyi bir eğitim görme, güzel maaşlı bir iş bulma ve hastalanma ve yaralanma durumunda iyi bir sağlık hizmetinden yararlanma olasılığı daha yüksektir. Ayrıca bu araştırmalar düşük sosyoekonomik statüye sahip kişilerin, günlük hayatta yaşadığı maddi sıkıntılar, evlilikle ilgili sorunlar ve işsizlik gibi problemlerden dolayı stresli olma olasılığının daha yüksek olduğunu iddia ediyor.
Ötekileştirme ve ayrımcılık gibi sosyal faktörler ayrıca sosyoekonomik statüsü düşük insanların sağlıksız olmasına sebep olabilir. Genellikle düşük sosyoekonomik statü demek sağlık hizmetlerine erişimin azalması demektir. Frontiers in Pharmacology’de 2018 yılında yapılan bir araştırmaya göre, evrensel sağlık hizmetlerine sahip gelişmiş ülkelerdeki insanların ortalama yaşam süresi diğer gelişmiş ülkelere göre daha uzundur. Kültürel sorunlar da sağlığı etkileyebilir. Toplumun gelenekleri ve görenekleri ve bir ailenin bunlara tepkisi sağlığı iyi veya kötü yönden etkileyebilir.
Yedi Ülke Çalışması’na göre;
Araştırmacılar seçilen Avrupa ülkelerindeki insanları incelediler ve sağlıklı beslenenlerin yirmi yıl daha uzun süre yaşadıklarını tespit ettiler. Araştırma, sağlıklı bir beslenme düzeni olan insanların, düzenli olarak hazır yiyecek tüketen insanlara göre daha fazla meyve, sebze ve zeytin tükettiklerini gösterdi.
Araştırma ayrıca, Akdeniz diyetini uygulayan insanlardaki 10 yıllık ‘tüm nedenlere bağlı ölüm’ oranının daha düşük olduğunu da gösterdi. International Journal of Environmental Research and Public Health’ e göre bu diyet kişinin kalp sağlığını korumaya yardımcı olabiliyor ve tip 2 diyabet, kanser ve beyin ile sinirlere zarar veren hastalıkların riskini azaltıyor.
İnsanların stresle başa çıkma yöntemleri de sağlıklarında etkilidir. Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü’ne göre, stresli durumlarla başa çıkmak için sigara içen, alkol tüketen veya yasadışı uyuşturucular kullanan insanların sağlık sorunları yaşama ihtimalleri, stresi sağlıklı beslenme, rahatlama teknikleri, ve egzersizle atlatan insanlara kıyasla daha fazladır.
Sağlıklı Kalmak
Sağlıklı kalmanın en iyi yolu, hasta olmayı beklemek yerine bunu önleyici bir yaşam tarzını sürdürmektir. Kişiler zinde olma durumunu tanımlarken aslında devamlı bir refahtan bahsetmektedirler.
Dünya Sağlık Örgütü zinde ve sağlıklı olma durumunu şu şekilde tanımlıyor:
“Refah, bireylerin ve toplulukların en sağlıklı oldukları hâldir. Bunun iki başlıca noktası vardır: bireyin fiziksel, psikolojik, sosyal, ruhsal ve ekonomik olarak tam potansiyelini kullanabilmesi ve kişinin aile, toplum, ibadet yerleri ve diğer ortamlardaki rolünün ve beklentilerinin yerine getirilmesi.”
Refah, hem birey hem de toplum olarak sağlığı koruyan önlemlere ilişkin farkındalığı ve bu önlemlere uymayı teşvik eder. Zinde ve sağlıklı kalmak hayat boyu süren ve günlük bir sorumluluktur. İnsanların sağlıklı yaşama kavuşmasına yardımcı olabilecek adımlar şunlardır:
- Mümkün olduğunca çok doğal kaynaktan dengeli ve besleyici bir beslenme düzeni oluşturmak
- Amerikan Kalp Derneği’ne göre, haftada en az 150 dakika orta ila yüksek yoğunluklu egzersiz yapmak
- Hastalık riskine karşın tarama yapılması
- Etkili bir şekilde stresle başa çıkmasını öğrenme
- Kişilere bir amaç veren aktivitelere katılma
- Diğer insanlarla iletişim halinde olma ve onlara değer verme
- Hayata pozitif bir bakış açısıyla bakma
- Bir değer sistemi belirlemek ve onu yaşamımızda uygulamak
Zinde olma ve o seviyeye ulaşma durumunu her insan, bu amaç uğruna yapılan seçimlerin kişisel olmasından dolayı kendine göre tanımlar; bu yüzden tanımı bireyseldir. Her insanın sağlıklı olma konusunda kendi hedefleri vardır ve bunlara ulaşmanın yolları çeşitlidir. Hastalıklardan tamamen korunmak mümkün olmayabilir. Fakat insanlar hastalıklara karşı direnç geliştirmeli, bedenlerini ve zihinlerini bunlara hazırlamak için ellerinden geleni yapmalıdır.
Ezgi Erdem
Bunlar da ilginizi çekebilir
Sağlıklı Yaşlanma için Akıllı Gıda Seçenekleri
Yorumlar 2