Platon Kimdir? Hayatı, Eserleri ve Felsefesi Hakkında Her Şey

Platon, Antik Yunan felsefesinin en önemli temsilcilerinden biridir. MÖ 427-347 yılları arasında yaşamıştır. Atina’da soylu bir ailede doğmuştur. Babası Ariston, annesi Perictione’dir. Üvey babası Pyrilampes, annesinin ikinci kocasıdır. Platon’un iki erkek kardeşi (Adeimantus ve Glaucon) ve bir kız kardeşi (Potone) vardır.

Platon, gençliğinde şiir ve müzikle ilgilenmiştir. Ayrıca güreş sporunda da başarılı olmuştur. Platon, lakabını güreşteki başarısından dolayı almıştır. Platon, Yunanca “geniş omuzlu” anlamına gelmektedir.

Platon, 20 yaş civarında Sokrates ile tanışmış ve onun öğrencisi olmuştur. Sokrates, Platon’u felsefe yapmaya yönlendirmiştir. Sokrates’in yöntemi olan diyalektik (sorgulayıcı) diyaloglar, Platon’un felsefesinin ve eserlerinin temelini oluşturmuştur.

Platon, Sokrates’in MÖ 399 yılında idam edilmesinden sonra Atina’dan ayrılmış ve Anadolu, Mısır ve İtalya’ya seyahat etmiştir. Bu seyahatlerde ön-sokratik filozoflarla, Pythagorasçılarla ve Mısır rahipleriyle tanışmış ve onlardan etkilenmiştir.

Platon, MÖ 387 yılında Atina’ya dönmüş ve Akademi adlı felsefe okulunu kurmuştur. Bu okul, Batı dünyasının ilk üniversitesi olarak kabul edilmektedir. Platon, Akademi’de matematik, fizik, astronomi, politika, etik ve metafizik gibi konularda dersler vermiştir. Akademi’nin en ünlü öğrencisi Aristoteles’tir.

Platon, hayatının son yıllarında Sicilya’ya üç kez seyahat etmiştir. Bu seyahatlerin amacı, Sicilya’nın tiranları olan Dionysios I (Siraküzalı I. Dionysius) ve Dionysios II’yi felsefeye ve ideal devlet kurmaya ikna etmektir. Ancak bu girişimler başarısız olmuş ve Platon bir ara esir düşmüştür.

Platon, MÖ 347 yılında 80 yaşında Atina’da ölmüştür. Ölüm nedeni bilinmemektedir. Mezarı Akademi’nin yakınındadır. Platon’un mirası, Batı felsefesinin temelini oluşturmuştur. Platon’un felsefesi, neoplatonizm, Hristiyanlık ve İslam felsefesi gibi akımları etkilemiştir.

Platon’un Felsefesi

Platon’un felsefesi, idealar (formlar) adını verdiği soyut, değişmez, kusursuz ve evrensel varlıkların var olduğunu savunur. Platon’a göre, idealar, gerçekliğin temelini oluşturur. İdealar, duyularla algılanamaz, ancak akıl yoluyla kavranabilir. İdealar, her şeyin özüdür ve her şey onlara katılır.

Platon’un felsefesinin en önemli ideaları iyi, güzel, adalet, bilgi, aşk, devlet, ruh, sanat ve eğitimdir. Platon’a göre, iyi, ideaların en yücesi ve en kapsamlısıdır. İyi, her şeyin amacı ve nedenidir. Güzel, iyiye yaklaşan her şeydir. Adalet, her şeyin yerli yerinde olmasıdır. Bilgi, ideaları doğru olarak kavramaktır. Aşk, ideaları arzulamaktır. Devlet, ideallere uygun olarak yönetilen toplumdur. Ruh, insanın ölümsüz ve akıllı kısmıdır. Sanat, ideaları taklit eden üretimdir. Eğitim, ruhu ideallere yükselten süreçtir.

Platon’un felsefesinin kaynakları arasında Sokrates, ön-sokratikler, Pythagoras (Pisagor), Heraclitus(Heraklitos) ve Parmenides sayılabilir. Platon, Sokrates’in öğrencisi olarak onun ahlak felsefesini devam ettirmiş ve onun yöntemi olan diyalektiği kullanmıştır. Ön-sokratiklerden doğa felsefesi ve kozmoloji konularında etkilenmiştir. Pythagoras’tan matematik ve müzik teorisi konularında etkilenmiştir. Heraclitus’tan değişim ve akış kavramlarını almıştır. Parmenides’ten varlık ve birlik kavramlarını almıştır.

Platon’un felsefesinin etkilediği akımlar arasında neoplatonizm, Hristiyanlık ve İslam felsefesi sayılabilir. Neoplatonizm, Platon’un felsefesini geliştiren ve mistik bir boyut katan bir akımdır. Plotinus, neoplatonizmin kurucusu olarak kabul edilir. Hristiyanlık, Platon’un felsefesini Tanrı’nın varlığı ve insanın kurtuluşu konularında yorumlamıştır. Augustinus ve Aquinas gibi Hristiyan düşünürler Platon’dan etkilenmiştir. İslam felsefesi, Platon’un felsefesini Allah’ın varlığı ve insanın akıl yetisi konularında yorumlamıştır. Farabi ve İbn-i Sina gibi İslam düşünürleri Platon’dan etkilenmiştir.

Platon’un Eserleri

Platon’un eserleri, diyalog adını verdiği türde yazılmıştır. Diyaloglar, felsefi konuları tartışan karakterler arasındaki konuşmalardır. Diyalogların başlıca karakteri Sokrates’tir. Platon, Sokrates’in fikirlerini ve yöntemini diyaloglar aracılığıyla aktarmıştır.

Platon’un eserlerinin kronolojisi ve sınıflandırılması konusunda farklı görüşler vardır. Genel olarak, Platon’un eserleri erken, orta ve geç dönem olarak üç gruba ayrılır. Erken dönem eserleri, Sokrates’in ahlak felsefesini yansıtır. Orta dönem eserleri, Platon’un ideal kuramını ortaya koyar. Geç dönem eserleri, Platon’un ideal kuramını eleştirir ve geliştirir.

Platon’un eserlerinin içerikleri, felsefi konuların çeşitliliğini gösterir. Platon’un eserleri, etik, politika, metafizik, epistemoloji, psikoloji, estetik, mantık, dilbilim, doğa felsefesi ve matematik gibi konuları kapsar.

Platon’un en önemli eserleri şunlardır:

• Devlet: Platon’un en ünlü ve en kapsamlı eseridir. Bu eserde, Platon ideal devletin nasıl olması gerektiğini anlatır. Platon’a göre, ideal devlet, filozof kral tarafından yönetilen ve sınıflara ayrılan bir toplumdur. Platon, bu eserde ayrıca adalet, eğitim, sanat, ruhun ölümsüzlüğü ve mağara benzetmesi gibi konulara da değinir.
• Phaidon: Bu eserde, Platon Sokrates’in ölümünden önceki son gününü anlatır. Sokrates, ölümün felsefe yapmanın sonucu olduğunu ve ruhun bedenden ayrılarak idealar dünyasına gideceğini savunur. Platon, bu eserde ruhun ölümsüzlüğünü kanıtlamak için çeşitli argümanlar sunar.
• Symposium: Bu eserde, Platon aşkın (eros) ne olduğunu tartışır. Eser, bir ziyafette aşk hakkında konuşan Sokrates ve arkadaşlarının diyaloglarından oluşur. Her konuşmacı aşkın farklı bir yönünü vurgular. Platon’a göre, aşkın en yüksek biçimi felsefe yapmaktır.
• Phaidros: Bu eserde, Platon aşk ve güzellik ile ilgili olarak retorik ve yazının doğası üzerine konuşur. Eser, Sokrates ve Phaidros’un bir bahçede yaptıkları diyalogdan oluşur. Platon’a göre, aşk ruhu ideallere yükselten bir güçtür. Retorik ise doğru bilgiye dayanan bir sanattır.
• Parmenides: Bu eserde, Platon ideal kuramını eleştirir ve zorluklarını gösterir. Eser, genç Platon ile yaşlı Parmenides arasındaki diyalogdan oluşur. Parmenides, Platon’un idealar hakkındaki görüşlerini sorgular ve çeşitli paradokslar ortaya koyar.
• Timaios: Bu eserde, Platon evrenin nasıl oluştuğunu ve nasıl işlediğini anlatır. Eser, Timaios adlı bir Pythagorasçının konuşmasından oluşur. Timaios’a göre, evren akıllı bir yaratıcı tarafından ideallere uygun olarak yapılmıştır. Evrenin yapısı matematiksel oranlara dayanır.
• Yasalar: Platon’un son ve en uzun eseridir. Bu eserde, Platon ideal devletin ikinci en iyi şeklini anlatır. Platon’a göre, ikinci en iyi devlet, yasalara bağlı olan ve filozof kralın olmadığı bir toplumdur. Platon, bu eserde yasaların nasıl olması gerektiğini ve toplumun nasıl düzenleneceğini ayrıntılı olarak açıklar.

Platon’un Aşk Anlayışı

Platon’un aşk anlayışı, Symposium adlı eserinde en iyi şekilde ifade edilir. Bu eserde, Platon aşkı (eros) hem fiziksel hem de ruhsal bir güç olarak ele alır. Aşk, insanı idealar dünyasına yükselten bir arzu olarak tanımlanır.

Symposium, bir ziyafette aşk hakkında konuşan Sokrates ve arkadaşlarının diyaloglarından oluşur. Her konuşmacı aşkın farklı bir yönünü vurgular. Phaidros, aşkın cesaret ve fedakarlık veren bir tutku olduğunu söyler. Pausanias, aşkın iki türü olduğunu, bedensel aşkın düşük, ruhsal aşkın yüksek olduğunu belirtir. Eryximachus, aşkın evrende her alanda var olan bir uyum gücü olduğunu ileri sürer. Aristophanes, aşkın insanın kayıp yarısını araması olduğunu anlatır. Agathon, aşkın en genç, en güzel ve en iyi tanrı olduğunu iddia eder.

Sokrates ise, aşk hakkında farklı bir görüş sunar. Sokrates, aşkın kendisinin ne güzel ne de iyi olduğunu, ancak güzel ve iyi olanı aradığını savunur. Aşk, eksiklik duyan ve tamamlanmaya çalışan bir varlıktır. Aşkın amacı, güzelliği aramak ve doğurmak (yaratmak) tır.

Sokrates, aşkın nasıl gerçekleştirileceğini de açıklar. Sokrates’e göre, insan önce bedensel güzelliğe aşık olur. Sonra birden çok bedende güzelliği fark eder. Daha sonra bedensel güzellikten ruhsal güzelliğe yönelir. Sonra da bilimlerde ve sanatlarda güzelliği bulur. En sonunda ise idealar dünyasındaki en yüce güzelliği (güzellik ideali) görür. Bu şekilde insan, aşk sayesinde felsefe yapar ve bilge olur.

Platon’a göre, aşkın en yüksek biçimi felsefe yapmaktır. Felsefe yapmak, ideaları aramak ve onlara yaklaşmaktır. İdealar, gerçekliğin ve güzelliğin kaynağıdır. İdeaları kavrayan insan, hem bilge hem de mutlu olur.

Platon’un Sanat Eleştirisi

Platon’un sanat eleştirisi, özellikle Devlet ve Phaidros adlı eserlerinde görülür. Bu eserlerde, Platon sanatı (poiesis) taklit (mimesis) olarak tanımlar ve sanatçıları (poietes) idealar dünyasından uzaklaştıran ve duyulara hitap eden aldatıcı üreticiler olarak görür.

Platon’a göre, sanatın insan ruhuna zararlı etkileri vardır. Sanat, insanları duygusal, irrasyonel ve tutkulu davranmaya sevk eder. Sanat, gerçeği gizler ve yanlış örnekler sunar. Sanat, insanın bilgi edinmesini engeller ve onu cahil bırakır.

Platon’un ideal devletinde sanatın nasıl düzenleneceği de açıklanır. Platon’a göre, ideal devlette sanatın birçok türü yasaklanmalı veya sınırlanmalıdır. Örneğin, trajedi, komedi, lirik şiir, müzik aletleri, resim ve heykel gibi sanat türleri yasaklanmalıdır. Çünkü bu sanat türleri insan ruhunu bozar ve ahlaksızlık yayar. Sadece devlete yararlı olan ve erdemli davranışları öven sanat türleri izin verilmelidir. Örneğin, himne, marş, övgü şiiri gibi sanat türleri teşvik edilmelidir. Sanat, sadece eğitim ve eğlence amaçlı kullanılmalıdır.

Platon’un sanat eleştirisi, Batı felsefesinde önemli bir yer tutar. Platon’un sanat eleştirisi, hem destekçileri hem de karşıtları olan bir görüştür. Platon’un sanat eleştirisi, sanatın doğası, işlevi, değeri ve etkisi üzerine düşünmeye sebep olmuştur.

Platon Hakkında Sonuç

Platon, Antik Yunan felsefesinin en büyük ve en etkili filozoflarından biridir. Platon, hayatı, felsefesi ve eserleri ile Batı düşüncesini derinden etkilemiştir. Platon, idealar kuramı ile gerçekliğin temelini ortaya koymuş, ahlak, politika, bilgi, aşk, ruh, sanat ve eğitim gibi konularda orijinal ve sistemli bir felsefe geliştirmiştir. Platon, diyaloglar adlı eserleri ile felsefi konuları canlı ve ilgi çekici bir şekilde sunmuş, Sokrates’in fikirlerini ve yöntemini aktarmıştır. Platon, Akademi adlı felsefe okulunu kurarak felsefenin kurumsallaşmasına katkıda bulunmuş, Aristoteles gibi önemli öğrenciler yetiştirmiştir. Platon’un felsefesi, neoplatonizm, Hristiyanlık ve İslam felsefesi gibi akımları etkilemiş, sanat ve edebiyat eserlerine ilham vermiştir.

Kaynaklar:

• Famous Philosophers. (n.d.). Plato | Biography, Philosophy and Facts. https://www.famousphilosophers.org/plato/
• Wikipedia contributors. (2021, November 29). Plato. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Plato&oldid=1057896209
• Wikipedia contributors. (2021, November 30). Socrates. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Socrates&oldid=1058020740
• Zeyl, D., & Devereux, D. (2016). Plato. In E. N. Zalta (Ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 Edition). Metaphysics Research Lab, Stanford University. https://plato.stanford.edu/archives/win2016/entries/plato/
• Wikipedia contributors. (2021, November 29). Academy. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Academy&oldid=1057896228
• Shields, C., & Pritzl, K. (2019). Aristotle. In E. N. Zalta (Ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2019 Edition). Metaphysics Research Lab, Stanford University. https://plato.stanford.edu/archives/fall2019/entries/aristotle/
• Sayre, K.M. (2005). Plato: The Seventh Letter. In E.N.Zalta (Ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2005 Edition). Metaphysics Research Lab, Stanford University. https://plato.stanford.edu/archives/fall2005/entries/plato-seventh-letter/
• Bernard Suzanne. (n.d.). Plato and his dialogues : Home – Biography – Works and links to them – History of interpretation – New hypotheses – Map of dialogues : table version or non tabular version. Tools : Index of persons and locations – Detailed and synoptic chronologies – Maps of Ancient Greek World. Site information : About the author. https://plato-dialogues.org/