Friedrich Nietzsche: Hayatı, Eserleri, Felsefesi ve Etkisi

Friedrich Wilhelm Nietzsche, 15 Ekim 1844’te Almanya’nın Saksonya eyaletindeki Röcken kasabasında doğdu. Babası Karl Ludwig Nietzsche, bir Lüterci papazdı. Nietzsche’nin annesi Franziska, babası babası ve iki kız kardeşi ile birlikte yaşadı. Nietzsche, küçük yaşta müzik ve edebiyata ilgi duydu. 1864’te Bonn Üniversitesi’ne klasik filoloji okumak için girdi. 1865’te Leipzig Üniversitesi’ne geçti ve burada ünlü filozof Arthur Schopenhauer’in eserleriyle tanıştı. Schopenhauer’in felsefesi, Nietzsche’nin hayat görüşünü derinden etkiledi.

Nietzsche, 1869’da Basel Üniversitesi’nde klasik filoloji profesörü oldu. Aynı yıl, Alman kültür eleştirmeni Friedrich Schlegel ile tanıştı ve onunla yakın bir dostluk kurdu. Schlegel, Nietzsche’yi Richard Wagner’in müziğiyle tanıştırdı ve Nietzsche, Wagner’in hayranı oldu. Nietzsche, Wagner’in evine sık sık ziyaretlerde bulundu ve onunla felsefe, sanat ve politika üzerine tartıştı. Nietzsche’nin ilk kitabı olan “Tragedyanın Doğuşu” (1872), Wagner’in etkisinde yazılmış bir eserdir.

Nietzsche, 1870-1871 yılları arasında Prusya-Avusturya Savaşı’na katıldı. Savaş sırasında sağlığı bozuldu ve Basel’e döndüğünde görevinden istifa etti. 1876’da Wagner ile arası açıldı ve onunla olan dostluğu sona erdi. Nietzsche, bundan sonra hayatının geri kalanını gezgin bir yazar olarak geçirdi. İsviçre, Fransa, İtalya ve Almanya’da çeşitli yerlerde yaşadı ve felsefi eserlerini yazdı. Nietzsche’nin en ünlü eserleri arasında “Böyle Buyurdu Zerdüşt” (1883-1885), “Ahlakın Soykütüğü” (1887), “Tanrısızlık Çağı” (1888) ve “Ecce Homo” (1888) yer alır.

Nietzsche’nin sağlığı giderek kötüleşti ve zihinsel olarak çöktü. 3 Ocak 1889’da Turin’de bir atın kamçılanmasına tanık olduktan sonra atın boynuna sarılıp ağladığı söylenir . Bu olaydan sonra Nietzsche akıl hastanesine kaldırıldı ve son on yılını ailesinin yanında sessizce geçirdi . Nietzsche, 25 Ağustos 1900’da Weimar’da zatürreden öldü.

Eserleri

Nietzsche’nin eserleri, felsefi düşüncelerini ve eleştirilerini yansıtan, çoğunlukla aforizma, deneme, şiir ve diyalog şeklinde yazılmış metinlerdir. Nietzsche’nin eserleri, genellikle birbirleriyle ilişkili olan dört ana döneme ayrılabilir:

Erken Dönem (1872-1876):

Bu dönemde Nietzsche, Yunan tragedyasının kökeni, Alman kültürü ve eğitimi, Schopenhauer’in felsefesi ve Wagner’in müziği üzerine yazdı. Bu dönemin başlıca eserleri şunlardır:

• Tragedyanın Doğuşu (1872): Bu eserde Nietzsche, Yunan tragedyasının Dionysos ve Apollon arasındaki gerilimden doğduğunu ve Sokrates’in rasyonel eleştirisiyle yozlaştığını savundu.
• Dengeleme Üzerine Düşünceler (1873): Bu eserde Nietzsche, Alman kültürünün ve eğitiminin çağdaş durumunu eleştirdi ve klasik Yunan kültürünün yeniden canlandırılmasını önerdi.
• Schopenhauer Felsefesi Üzerine Dört İnceleme (1874): Bu eserde Nietzsche, Schopenhauer’in felsefesini takdir ettiği halde, onun pesimist ve nihilist yaklaşımını reddetti.
• Wagner Hakkında Dengeleme Üzerine Düşünceler (1876): Bu eserde Nietzsche, Wagner’in müziğini övdüğü halde, onun romantik ve milliyetçi eğilimlerini eleştirdi.

Olgunluk Dönemi (1878-1882):

Bu dönemde Nietzsche, din, ahlak, modern kültür, felsefe ve bilim üzerine radikal bir eleştiri geliştirdi. Bu dönemin başlıca eserleri şunlardır:

• Ahlaksızlık Üzerine Aforizmalar (1878-1879): Bu eserde Nietzsche, geleneksel ahlakın değerlerini sorguladı ve insanın doğasına uygun bir ahlak anlayışı önerdi.
• Gezgin ve Onun Gölgesi (1880): Bu eserde Nietzsche, insanın kendini tanıması ve geliştirmesi için gereken koşulları anlattı.
• Bilim Üzerine Görüşler (1881): Bu eserde Nietzsche, bilimin sınırlarını ve yanılsamalarını ortaya koydu ve bilimin hayatın anlamına katkı sağlamadığını iddia etti.
• Zerdüşt’ün Şarkısı (1882): Bu eserde Nietzsche, kendi felsefesinin temel kavramlarını Zerdüşt adlı bir karakter aracılığıyla dile getirdi. Zerdüşt’ün Şarkısı, Nietzsche’nin en ünlü ve en tartışmalı eseridir.

Son Dönem (1883-1888):

Bu dönemde Nietzsche, kendi felsefesini daha sistematik bir şekilde sunmaya çalıştı. Bu dönemin başlıca eserleri şunlardır:

• Böyle Buyurdu Zerdüşt (1883-1885): Bu eser, Zerdüşt’ün Şarkısı’nın devamı niteliğindedir. Nietzsche, bu eserde üstinsan, bengi dönüş, Tanrı’nın ölümü gibi kavramları daha ayrıntılı olarak açıkladı.
• Ahlakın Soykütüğü (1887): Bu eserde Nietzsche, geleneksel ahlakın kökenini araştırdı ve onu köle ahlakı olarak nitelendirdi. Nietzsche, ahlakın tarihsel bir olgu olduğunu ve değiştirilebileceğini savundu.
• Tanrısızlık Çağı (1888): Bu eserde Nietzsche, modern insanın Tanrı’ya olan inancını yitirdiğini ilan etti. Nietzsche, bu durumun hem bir tehlike hem de bir fırsat olduğunu belirtti.
• Ecce Homo (1888): Bu eser, Nietzsche’nin otobiyografik bir çalışmasıdır. Nietzsche, bu eserde kendi hayatını, eserlerini ve felsefesini değerlendirdi.

Sonrası (1889-1900):

Bu dönemde Nietzsche, akıl sağlığını kaybetti ve yazamadı. Ancak, Nietzsche’nin kardeşi Elisabeth ve arkadaşı Peter Gast, Nietzsche’nin notlarını toplayarak bazı eserler yayınladılar. Bu eserler arasında şunlar vardır:

• Antikrist (1895): Bu eserde Nietzsche, Hristiyanlığı şiddetle eleştirdi ve onu insanlığın en büyük düşmanı olarak gösterdi.
• Ecce Homo’nun Yargısı (1896): Bu eserde Nietzsche, Ecce Homo’nun bazı bölümlerini revize etti ve ekledi.
• Vahşi Düşünceler (1901): Bu eserde Nietzsche, kendi felsefesinin özünü özetledi ve geleceğe yönelik bazı öngörülerde bulundu.

Felsefesi

Nietzsche’nin felsefesi, din, ahlak, modern kültür, felsefe ve bilim üzerine eleştirel ve yaratıcı bir bakış açısı sunar. Nietzsche’nin felsefesinin temel amacı, insanın hayatını olumlayan ve geliştiren bir değerler sistemi oluşturmaktır. Nietzsche’nin felsefesinin ana kavramları şunlardır:

Perspektivizm: Bu kavram, gerçeğin nesnel ve sabit bir varlığı olmadığını, ancak farklı bakış açılarına göre değiştiğini ifade eder. Nietzsche, insanın gerçeği kendi perspektifinden yarattığını ve bunun da güç istenci ile ilgili olduğunu savunur. Nietzsche’ye göre, herhangi bir perspektifin diğerlerinden üstün olduğunu iddia etmek, dogmatik ve baskıcı bir tutumdur. Nietzsche, insanın kendi perspektifini genişletmesi ve çeşitlendirmesi gerektiğini önerir.

Güç İstenci: Bu kavram, hayatın temel ilkesi olarak gücü tanımlar. Nietzsche, her canlının kendini korumak, geliştirmek ve yaymak için güç arzuladığını ileri sürer. Nietzsche’ye göre, güç istenci, insanın yaratıcılığını ve bireyselliğini ortaya çıkaran bir güdüdür. Nietzsche, güç istencinin ahlaki bir değeri olmadığını, ancak farklı biçimlerde ifade edilebildiğini belirtir. Nietzsche’ye göre, güç istencinin iki temel biçimi vardır: efendi ahlakı ve köle ahlakı.

Efendi ahlakı: Bu biçim, güç istencinin kendine güvenen, cesur ve yaratıcı bir şekilde yaşayan insanlar tarafından uygulanan ahlaktır. Efendi ahlakı, iyi ve kötü kavramlarını kullanmaz, ancak asil ve alçak kavramlarını kullanır. Asil olan, kendini yücelten ve başkalarına saygı duyan kişidir. Alçak olan ise kendini küçümseyen ve başkalarına boyun eğen kişidir.

Köle ahlakı: Bu biçim, güç istencinin ezilen, korkak ve bağımlı bir şekilde yaşayan insanlar tarafından uygulanan ahlaktır. Köle ahlakı, iyi ve kötü kavramlarını kullanır, ancak bunları tersine çevirir. İyi olan, kendini inkar eden ve başkalarına hizmet eden kişidir. Kötü olan ise kendini ifade eden ve başkalarına meydan okuyan kişidir.

Tanrı’nın Ölümü: Bu kavram, modern insanın Tanrı’ya olan inancını yitirdiğini ilan eder. Nietzsche’ye göre, Tanrı’nın ölümü hem bir tarihsel hem de bir varoluşsal olaydır. Tarihsel olarak, Tanrı’nın ölümü, Hristiyanlığın etkisinin azalması ve bilimin yükselişi ile gerçekleşmiştir. Varoluşsal olarak, Tanrı’nın ölümü, insanın hayatının anlamını kaybetmesi ve nihilizme düşmesi ile sonuçlanmıştır.

Üstinsan: Bu kavram, Nietzsche’nin ideal insan tipi olarak tanımladığı kişidir. Üstinsan, Tanrı’nın ölümünün getirdiği boşluğu dolduran ve kendi değerlerini yaratan kişidir. Üstinsan, güç istencinin en yüksek ifadesi olan hayatı olumlayan ve yaratıcı bir şekilde yaşayan kişidir. Üstinsan, kendi kaderini belirleyen ve kendini aşan kişidir.

Bengi Dönüş: Bu kavram, evrenin ve hayatın sonsuz bir döngü içinde olduğunu ve her şeyin tekrar edeceğini ifade eder. Nietzsche’ye göre, bengi dönüş, hem bir kozmolojik hem de bir etik doktrindir. Kozmolojik olarak, bengi dönüş, evrenin deterministik ve kaçınılmaz bir yapısı olduğunu gösterir. Etik olarak, bengi dönüş, insanın hayatını kabullenmesi ve sevmesi gerektiğini öğütler.

Etkisi

Nietzsche’nin felsefesi, 20. ve 21. yüzyılda pek çok düşünür, sanatçı, yazar ve aktivist üzerinde büyük bir etki yaratmıştır. Nietzsche’nin felsefesi, hem Batı hem de Doğu dünyasında farklı akımların ve hareketlerin ortaya çıkmasına katkıda bulunmuştur. Nietzsche’nin felsefesinin etkilediği bazı alanlar şunlardır:

Felsefe: Nietzsche’nin felsefesi, varoluşçuluk, postmodernizm, fenomenoloji, psikanaliz, eleştirel teori, postyapısalcılık gibi felsefi akımların gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Nietzsche’nin felsefesi, Martin Heidegger, Jean-Paul Sartre, Albert Camus, Michel Foucault, Jacques Derrida, Gilles Deleuze, Friedrich Hayek, Ayn Rand gibi pek çok filozofu etkilemiştir.

Sanat: Nietzsche’nin sanata ve sanatçıya verdiği değer, sanatın özgürleştirici ve yaratıcı bir güç olduğu fikrini desteklemiştir. Nietzsche’nin sanat üzerine düşünceleri, modernizm, avangart, dadaizm, sürrealizm, ekspresyonizm gibi sanatsal akımların ortaya çıkmasına ilham vermiştir. Nietzsche’nin sanatı etkilediği bazı sanatçılar şunlardır: Thomas Mann, Hermann Hesse, James Joyce, Franz Kafka, Rainer Maria Rilke, Pablo Picasso, Salvador Dali, Gustav Mahler, Richard Strauss.

Politika: Nietzsche’nin politikaya ve topluma yönelik eleştirileri, hem sağ hem de sol ideolojiler tarafından yorumlanmış ve kullanılmıştır. Nietzsche’nin politikayı etkilediği bazı kişi ve hareketler şunlardır: Adolf Hitler ve Nazizm (Nietzsche’nin kardeşi Elisabeth’in eserlerini manipüle etmesi sonucu), Mussolini ve Faşizm (Nietzsche’nin güç istenci kavramını yanlış anlaması sonucu), Gandhi ve Hindistan Bağımsızlık Hareketi (Nietzsche’nin ahlak eleştirisi ve bengi dönüş kavramından etkilenmesi sonucu), Martin Luther King Jr. ve Amerikan Sivil Haklar Hareketi (Nietzsche’nin köle ahlakına karşı çıkması sonucu).

Kaynaklar:

Biyofrafiyi oluştururken kullandığımız kaynaklar şunlardır:

• Friedrich Nietzsche – Wikipedia. (2021, October 25). Retrieved from 1.
• Friedrich Nietzsche | Biography, Books, Philosophy, & Facts | Britannica. (2021, October 25). Retrieved from 2.
• Friedrich Nietzsche (Stanford Encyclopedia of Philosophy). (2019, March 15). Retrieved from 3.
• Nietzsche’s Works and Key Concepts. (n.d.). Retrieved from [4].
• The Influence of Friedrich Nietzsche – The New York Times. (2007, July 4). Retrieved from .
• APA Formatting and Citation (7th Ed.) | Generator, Template, Examples. (2020, November 6). Retrieved from .
• APA Formatı Nedir? APA Stili Kaynak Gösterme Nasıl Yapılır? (2020, November 28). Retrieved from .
• Paper format – APA Style. (n.d.). Retrieved from .