Thomas Edison, 1879 yeni yıl arifesinde ilk kullanışlı akkor ampulü gösterdiğinde bu buluş elektrik çağının başlamasına yol açtı. Bu makalemizde ampulü kim buldu, Edison ampul hikayesi nedir, ampul icadı ve ampul tarihi hakkında hep birlikte öğreneceğiz. Keyifli okumalar dileriz.
Makaleye geçmeden Thomas Edison Biyografi makalemizi de okuyabilirsiniz.
1879 yılının geri kalan saatleri giderek azalırken, Pensilvanya Demiryolları’na ait özel bir tren, New Jersey’in küçük bir köyüne geldi. Şık gece kıyafeti giymiş çok sayıda erkeklerle kısa ipek elbiseler ve kısa kürk ceketlere sarılmış kadınlar, geleceğe ayak basmak üzere trenden indiler. Yılbaşı gecesi için süslenmiş olsalar da bu eğlence düşkünleri; o sırada kimileri sadece 1880 yılına girmenin coşkusunu yaşarken onlar insanlık tarihine tanıklık etmekten hoşnut olmuşlardı.
Durgun Menlo Park kasabası her ne kadar çevreye gelişigüzel yayılmış birkaç evin sakini dışında pek kimsenin umrunda olmasa da, 30 kilometre kadar kuzeydeki büyük Manhattan şehrinde bile emsali görülmeyecek kadar ışıltılı bir yeni yıl kutlamasına ev sahipliği yapıyordu. Tren yolcuları karla kaplı merdivenlerden iner inmez şaşkınlıkla gökyüzüne baktılar. İçi fırtına dolu bulutlar parıldayan yıldızları karartsa da gökyüzü; tanıdık havai fişeklerden değil, 19. yüzyıl gözlerine yabancı bir şeyden parlıyordu: Christie Caddesi’ni yapay bir ışıltıyla donatan bir dizi göz kamaştırıcı ampul.
İlk kullanışlı akkor ampulün halka açık gösterimi
Gökyüzüne doğru uzanan ince ahşap elektrik direklerinin üzerindeki küçük ateş küreleriyle parıldayan patika, soğuktan donmuş kalabalığı sıcak bir parıltıyla çevrili iki katlı tahta bir binaya götürdü. Edison, binanın yukarısındaki laboratuvarında en son harikası ile (ilk kullanışlı akkor ampulün halka açık gösterimi) icat fabrikasındaki konukları şaşırttı.
Fonografi icadı, telgraf ve telefon yenilikleri nedeniyle hali hazırda ‘Menlo Park Büyücüsü’ olarak bilinen Edison; aydınlatma için hala donyağı mumlarına, gazyağına hatta balina yağına bel bağlayan çoğu Amerikalı için; mobilyaları karartan, kükürt ve amonyak kokan, patlama potansiyeline sahip zehirli gaz lambalarına bağımlı milyonlarca kişi için günlük yaşamda devrim yapmaya hazırdı.
Edison, ilk olarak 1841’de Frederick de Moleyns tarafından İngiltere’de patenti alınan akkor ampulü geliştiren ilk kişi değildi. Devam eden yıllarda çok sayıda mucit de bir seferde birkaç dakikadan fazla yanık kalabilen güvenli, parlak ve uygun fiyatlı bir ampul üretmeyi başaramadılar. Edison, 1878’de kazanç getiren bir ampul geliştirmeye kendini adadı. Edison Elektrik ve Aydınlatma Şirketi’ndeki yatırımcılar ona gerekli başlangıç parasını sağladılar. 31 yaşındaki mucit, yalnızca çalışan bir ampul değil, aynı zamanda bir jeneratörle çalışan tam bir aydınlatma sistemi geliştirmeyi başardı.
Edison, sadece birkaç ay içinde kullanışlı bir ampul hazırlayacağına dair kendisiyle böbürlendi fakat kısa bir süre sonra daha önceki mucitler gibi kendisini bir çıkmazın içinde buldu. Menlo Park’taki 34 dönümlük araştırma ve geliştirme kampüsündeki laboratuvarın içinde ‘büyücü’ Edison ve onun 20-30 kişilik asistan ekibi, havanın bir milyonda birinden fazla olmayan bir boşluk yaratmayı başardılar. Bu başarı bir lamba telinin alev çıkarmadan yanmasına izin verdi. Ancak Edison onu ‘icatlar mezarlığı’na gönderdi. Çünkü kullandıkları metal çok pahalıydı.
Edison, iki çalışanının sakal kıllarını bile test etti.
Daha ucuz olan karbon tellerle çalışan Edison, ham ipeği, mantarı ve hatta iki çalışanının sakal kıllarını test etti. Ama bu, az bir başarı oranıyla sonuçlandı. Büyük atılım nihayet 1879 Ekim’inde yüksek dirençli bir karbon ampul telinin 13 saatten fazla sürekli olarak yandığı zaman geldi.
21 Aralık 1879’da New York Herald gazetesinde yayınlanan tam bir sayfalık makale; ‘bir İtalya sonbaharının yumuşak gün batımı gibi’ bir ampul üretmede büyük mucidin elektrik aydınlatmasındaki zaferini duyurdu. Gazete; Edison’un ilk halka açık sergisini Yılbaşı gecesi düzenleyeceğini duyursa da, Edison’un çalışmaları 10 gün içinde aşırı meraklı yolcuların sinsice göz atmak için laboratuvara inmesiyle durma noktasına geldi.
Edison, 31 Aralık’ta nihayet kapılarını halka açtığında laboratuvarına bir insan dalgası akın etti. Amerika’nın en ünlü mucidinin zaman zaman is lekeli elleriyle düzelttiği, duvarlardaki rafları kaplayan, yüzlerce cam şişenin yanı sıra boruların üzerinde parıldayan 25 elektrik ampulü parlıyordu. Edison sade bir dille; 5 santimetre uzunluğunda, at nalı şeklindeki karbonize karton ipliğin içinden bir elektrik akımı geçtiğinde armut şeklindeki bir ampulün içinde saatlerce ışık olabileceğini açıklarken yüzlerce insan Edison’un etrafında toplanmıştı. Edison, suyun altında bir ampulün saatlerce nasıl yandığını bile gösterdi. Şaşkın izleyiciler bu ampullerin gaz lambaları gibi titremediğini ve sert elektrikli ark lambalarından daha yumuşak bir ışık yaydığını fark etti.
8 Ampul Çalındı
Edison’un laboratuvarını işgal eden kalabalık, mucidin sabrını sınadı; ama Edison hepsiyle el sıkıştı. Ayrıca onu küçük düşürmeye gelen insanların bile sorularını yanıtladı. Ancak laboratuvar personelleri, vakum pompasını ve karbon ampul tellerinin pişirilmesini gösterdikleri kadar kendi deneylerini gerçekleştiren ziyaretçilerden hassas ekipmanlarını korumak zorunda kaldılar. Edison’un asistanları ampullere gelen teklifleri geri çevirdiler. Ancak 8 tanesi konuklar tarafından çoktan çalınmıştı.
Menlo Park’ta saat gece yarısına geldiğinde sadece yeni bir yıl değil, yeni bir elektrik çağı da başladı. O gece Edison’un laboratuvarına gelen Brooklyn Gaz Lambası Şirketi’nin temsilcileri hayal kırıklığına uğramış olsa da, diğer ziyaretçiler geleceğin ışığını gördüler.
Sadece Edison’un atılımına yönelik söylentiler bile gaz şirketleri hisselerinin bir önceki aya orana %15 düşmesine neden olmuştu ve bu sadece bir başlangıçtı. Boston Globe gazetesine göre 100 dolarlık hisseleri artık 4.500 dolara satılan Edison Elektrik Şirketi’nin hissedarlarının servetleri arttı.
27 Ocak 1880’de Edison, elektrikle çalışan ampulünün patentini aldı. 30 yıl sonra icatlarından hangisinin en iyisi olduğu düşünülmesi istenildiğinde bir kağıdın altına şunları karaladı; Akkor Elektrikli Aydınlatma ve Güç Sistemi.
