Chichén Itzá, Maya uygarlığının en önemli merkezlerinden biri olan ve Meksika’nın Yucatan Yarımadası’nda bulunan bir arkeolojik sit alanıdır. Chichén Itzá, hem tarihi hem de kültürel bir zenginlik sunar ve ziyaretçilerine unutulmaz bir deneyim yaşatır.
Bu makalede, Chichén Itzá’nın tarihi, mimari özellikleri, kültürel özellikleri, turistik önemi ve korunması hakkında detaylı bilgiler verilecektir.
Chichén Itzá, Meksika’nın Yucatan Yarımadası’nda bulunan, Maya uygarlığının en önemli merkezlerinden biridir. Chichén Itzá, Maya dilinde “Itza’nın kuyusunun ağzı” anlamına gelir. Itza, Yucatan’ın kuzeyinde siyasi ve ekonomik hakimiyet kurmuş bir Maya etnik grubunun adıdır. Kuyu ise, bölgedeki kireçtaşı oluşumlarının içindeki mağara ve çukurlarda akan yeraltı nehirlerine verilen isimdir. Bu yeraltı nehirleri, Chichén Itzá’nın tek su kaynağıydı ve şehrin kurulmasında büyük rol oynadı.
Chichén Itzá, M.S. 6. yüzyılda kurulmuş ve M.S. 13. yüzyıla kadar Maya kültüründe siyasi, ekonomik, dini ve ticari bir merkez olarak faaliyet göstermiştir. Şehir, yaklaşık 10 kilometrekarelik bir alana yayılmış ve zirve döneminde 35 bin kişiye ev sahipliği yapmıştır. Şehirdeki yapılar, Maya mimarisinin yanı sıra Toltek ve Puuc stillerinin de etkisini yansıtır. Bu da, Chichén Itzá’nın farklı kültürlerle etkileşim içinde olduğunu gösterir.
Chichén Itzá, 1988 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak ilan edilmiştir. 2007 yılında ise, dünyanın yeni yedi harikasından biri seçilmiştir. Chichén Itzá, Meksika’nın en çok ziyaret edilen arkeolojik sit alanlarından biridir ve her yıl milyonlarca turisti ağırlar.
Chichén Itzá’nın Tarihi
Chichén Itzá’nın ne zaman ve kimler tarafından kurulduğu konusunda kesin bir bilgi yoktur. Bazı kaynaklar, şehrin M.S. 400’lü yıllarda kurulduğunu iddia ederken, bazıları ise M.S. 5. yüzyılın ortalarında inşa edilmeye başlandığını öne sürer. Ancak şüphesiz ki, Chichén Itzá M.S. 600 yılı civarında Maya dünyasında önemli bir siyasi ve ekonomik merkez haline gelmiştir.
Chichén Itzá’nın ilk yapıları, Puuc adı verilen bir mimari stilde inşa edilmiştir. Puuc stili, güney Maya bölgelerindeki stillerden farklılık gösterir ve geometrik motifler, maskeler ve sütunlar gibi süslemeleri içerir. Puuc stili yapılar arasında Akabtzib (“Karanlık Yazının Evi”), Chichanchob (“Kızıl Ev”), Iglesia (“Kilise”), Casa de las Monjas (“Manastır”) ve El Caracol (“Salyangoz”) adlı gözlemevi sayılabilir.
M.S. 10. yüzyıl civarında, güney Maya bölgelerindeki şehirlerin çöküşüyle birlikte, Chichén Itzá yabancılar tarafından istila edilmiştir. Bu yabancılar, muhtemelen merkezi Meksika’daki Tolteklerden güçlü bir şekilde etkilenmiş, hatta belki de onların yönetimindeki Maya konuşanlardır. Bu istilacılar, sit alanına adını veren Itza olabilir; ancak bazı otoriteler, Itza’nın 200 ila 300 yıl sonra geldiğine inanır.
Toltek etkisi, Chichén Itzá’daki yapıların mimarisinde ve sanatında görülür. Toltekler, savaşçı bir kültürdü ve insan kurban etme ritüellerini uyguluyorlardı. Chichén Itzá’da inşa edilen Toltek tarzı yapılar arasında El Castillo (“Şato”) adı verilen piramit, Tzompantli (“Kafatasları Duvarı”), Chac Mool (“Yağmur Tanrısı Heykeli”), Savaşçılar Tapınağı ve Büyük Top Oyunu Sahası sayılabilir.
Chichén Itzá, M.S. 13. yüzyılın başlarında Maya-Toltek ittifakının başkenti olarak zirve noktasına ulaşmıştır. Ancak bu dönemden sonra, şehrin neden terk edildiği bilinmemektedir. Bazı teorilere göre, kuraklık, iç savaş, hastalık veya dış saldırılar şehrin çöküşüne neden olmuştur. Chichén Itzá’nın sakinleri, arkalarında muhteşem mimari ve sanat eserleri bırakmış, ancak şehirlerini neden terk ettiklerine dair bir kayıt bırakmamışlardır.
Chichén Itzá’nın yeniden keşfi, 16. yüzyılda İspanyol fatihler tarafından gerçekleştirilmiştir. Ancak şehrin arkeolojik çalışmaları 19. yüzyılın sonlarına kadar başlamamıştır. O zamandan beri, Chichén Itzá birçok araştırmacının ve gezginin ilgisini çekmiş ve hala aktif bir kazı alanı olarak kalmıştır.
Chichén Itzá’nın Mimari Özellikleri
Chichén Itzá’da bulunan yapılar, farklı mimari stilleri ve kültürel etkileri yansıtır. Şehirdeki en önemli yapılar şunlardır:
El Castillo
El Castillo ya da Kukulkan Tapınağı, Chichén Itzá’nın en tanınmış yapısıdır. Bu muhteşem basamaklı piramit, Maya astronomisinin doğruluğunu ve önemini gösterir. Piramidin her bir yanında 91 basamak vardır ve üst platformla birlikte toplam 365 basamak eder. Bu sayede piramit, Maya takviminin güneş yılına uyum sağlar. Ayrıca piramidin her yanında dokuz teras vardır ki bu da Maya takviminin dokuz katmanlı yeraltı dünyasını simgeler.
El Castillo’nun en ilginç özelliklerinden biri de, ilkbahar ve sonbahar ekinokslarında ortaya çıkan bir gölge oyunudur. Bu zamanlarda güneş batarken, piramidin kenarlarındaki basamaklar bir yılana benzeyen bir gölge oluşturur. Bu gölgeli yılan, piramidin yanındaki taş yılan başına doğru iner. Bu olay, Maya tanrısı Kukulkan’ın (Toltek tanrısı Quetzalcoatl’ın eşdeğeri) piramide indiğine inanılırdı.
El Castillo’nun içinde daha eski bir tapınak daha bulunmaktadır. Bu tapınağa girmek için dar bir merdivenden inmek gerekir. Tapınağın içinde Kukulkan’ın heykeli ve duvar resimleri bulunmaktadır. Bu tapınak, M.S. 800-900 yılları arasında inşa edilmiştir. El Castillo’nun dışındaki piramit ise, M.S. 1050-1300 yılları arasında Toltek etkisiyle yeniden yapılandırılmıştır.
Tzompantli
Tzompantli, Chichén Itzá’da bulunan bir başka Toltek tarzı yapıdır. Tzompantli, insan kafataslarından oluşan bir duvar anlamına gelir. Bu duvar, savaşta öldürülen düşmanların veya insan kurban edilenlerin kafataslarını sergilemek için kullanılırdı. Tzompantli, El Castillo’nun karşısında yer alır ve yaklaşık 8 metre uzunluğunda ve 2 metre yüksekliğindedir. Duvarın üzerinde, yaklaşık 500 kafatasının kabartması bulunmaktadır.
Tzompantli’nin yanında, dört adet heykel bulunmaktadır. Bu heykeller, Toltek tanrısı Quetzalcoatl’ın farklı formlarını temsil eder. Quetzalcoatl, tüylü yılan anlamına gelir ve rüzgar, bilgelik ve yaşam tanrısı olarak kabul edilir. Quetzalcoatl’ın formları arasında, bir jaguar, bir kartal, bir yılan ve bir insan vardır.
Chac Mool
Chac Mool, Chichén Itzá’da bulunan bir başka Toltek tarzı heykeldir. Chac Mool, sırtüstü yatan ve başını sağa çeviren bir insan figürüdür. Heykelin göğsünde bir kap bulunur ve bu kapta insan kurban etme ritüellerinde kullanılan kan veya kalp sunulurdu. Chac Mool’un adı, Maya dilinde değil, 19. yüzyılda şehri ziyaret eden Fransız kaşif Augustus Le Plongeon tarafından verilmiştir. Le Plongeon, heykelin Maya yağmur tanrısı Chac’ın oğlu olduğuna inanmıştır.
Chac Mool heykeli, El Castillo’nun yanındaki Savaşçılar Tapınağı’nın girişinde yer alır. Savaşçılar Tapınağı da Toltek tarzında inşa edilmiş bir yapıdır ve üstünde Quetzalcoatl’un kabartmaları bulunur.
Büyük Top Oyunu Sahası
Büyük Top Oyunu Sahası, Chichén Itzá’da bulunan en büyük spor alanıdır. Bu alan, 166 metre uzunluğunda ve 68 metre genişliğindedir. Alanın iki yanında yüksek duvarlar vardır ve duvarların ortasında halka şeklinde taşlar bulunur. Bu taşlara topu sokmak oyunun amacıydı. Top oyunu, Maya kültüründe çok önemli bir spor ve ritüeldi. Top oyunu kuralları tam olarak bilinmemekle birlikte, genel olarak iki takım arasında oynandığı ve oyuncuların ellerini veya ayaklarını kullanmadan topu hareket ettirmeye çalıştıkları düşünülür. Top oyunu aynı zamanda dini bir anlam da taşıyordu ve bazen kaybeden takımın lideri veya tüm oyuncuları insan kurban ediliyordu.
Büyük Top Oyunu Sahası’nın duvarlarının üzerinde değişik sahneler işlenmiştir. Bu sahneler arasında top oyununu izleyen tanrılar, top oyununda ölen oyuncular ve top oyununda kullanılan ekipmanlar vardır.
El Caracol
El Caracol ya da Salyangoz Gözlemevi, Chichén Itzá’daki en ilginç yapıların başında gelir. Bu yapı, Maya astronomisinin gelişmişliğini gösterir. El Caracol, yuvarlak bir kubbe şeklinde inşa edilmiştir ve içinde salyangoz kabuğunu andıran bir merdiven vardır. Bu merdiven, gözlemevinin üst katına çıkar. Gözlemevinin pencereleri, Maya takviminin önemli günlerine göre hizalanmıştır. Örneğin, güneşin doğuşu ve batışı, Venüs’ün hareketleri ve ay tutulmaları gibi astronomik olaylar bu pencerelerden izlenebilirdi. El Caracol, M.S. 9. yüzyılda inşa edilmiştir ve Maya uygarlığının bilimsel başarılarının bir simgesidir.
Chichén Itzá’nın Kültürel Özellikleri
Chichén Itzá, Maya uygarlığının kültürel zenginliğini ve çeşitliliğini yansıtır. Şehirdeki yapılar, Maya inanç sistemi, sanatı, matematiği, astronomisi ve takvimi hakkında ipuçları verir. Chichén Itzá’da bulunan kültürel özelliklerden bazıları şunlardır:
Maya Takvimi
Maya takvimi, Maya uygarlığının zamanı ölçmek için kullandığı karmaşık bir sistemdir. Maya takvimi, üç farklı takvimden oluşur: Tzolkin, Haab ve Uzun Sayım. Tzolkin, 260 günlük bir dini takvimdir ve 20 gün adı ile 13 sayıdan oluşur. Haab, 365 günlük bir güneş takvimidir ve 18 aydan ve her biri 20 günden oluşur. Ayrıca beş tane de ek gün vardır. Uzun Sayım ise, Maya tarihinin başlangıcı olarak kabul edilen M.Ö. 3114 yılından itibaren geçen gün sayısını gösterir.
Maya takvimi, Chichén Itzá’daki yapıların tasarımında önemli bir rol oynamıştır. Örneğin, El Castillo piramidinin basamakları ve terasları Maya takviminin güneş yılına ve yeraltı dünyasına uyum sağlar. Ayrıca El Caracol gözlemevi de Maya takviminin astronomik olayları izlemek için kullanıldığını gösterir.
Maya Sanatı
Maya sanatı, Maya uygarlığının estetik anlayışını ve yaratıcılığını gösterir. Maya sanatı, mimari, heykel, resim, seramik, dokuma, mücevher ve yazı gibi farklı alanlarda gelişmiştir. Maya sanatı, hem dini hem de günlük yaşamla ilgili konuları işler. Maya sanatında sıkça görülen temalar arasında tanrılar, krallar, savaşlar, kurbanlar, doğa ve hayvanlar vardır.
Maya sanatı, Chichén Itzá’daki yapıların süslemelerinde görülür. Örneğin, Tzompantli duvarında insan kafataslarının kabartmaları, Savaşçılar Tapınağı’nda Quetzalcoatl’un kabartmaları, Büyük Top Oyunu Sahası’nın duvarlarında top oyunu sahneleri ve El Caracol gözlemevinin pencerelerinde geometrik motifler bulunur.
Maya Yazısı
Maya yazısı, Maya uygarlığının kullandığı en gelişmiş yazı sistemlerinden biridir. Maya yazısı, hem logografik hem de hece bazlı bir sistemdir. Yani hem anlam hem de ses taşıyan işaretlerden oluşur. Maya yazısı genellikle taşlara veya seramiklere oyularak veya boyanarak yazılırdı. Maya yazısı ile tarih, matematik, astronomi, mitoloji ve siyaset gibi konularda kayıtlar tutulurdu.
Maya yazısı, Chichén Itzá’daki yapıların üzerinde de bulunur. Örneğin, El Castillo piramidinin içindeki eski tapınağın duvarlarında Maya yazısı ile yazılmış metinler vardır. Bu metinlerde Kukulkan’ın efsanesi anlatılır.
Chichén Itzá’nın Turistik Önemi
Chichén Itzá, Meksika’nın en popüler turistik yerlerinden biridir. Her yıl milyonlarca yerli ve yabancı turist, Maya uygarlığının bu eşsiz mirasını görmek için Chichén Itzá’yı ziyaret eder. Chichén Itzá, hem tarihi hem de kültürel bir cazibe merkezidir. Ziyaretçiler, şehrin mimari, sanatsal ve bilimsel başarılarını yakından inceleyebilir, Maya kültürü ve inanç sistemi hakkında bilgi edinebilir ve Maya takviminin astronomik olaylarını deneyimleyebilir.
Chichén Itzá’ya ulaşmak için, Meksika’nın başkenti Meksiko’dan veya Yucatan Yarımadası’nın en büyük şehri Merida’dan otobüs veya araba ile yolculuk yapmak gerekir. Chichén Itzá’ya giriş ücreti yaklaşık 25 dolar (500 peso) civarındadır. Şehri gezmek için rehberli turlara katılmak veya sesli rehber kullanmak mümkündür. Şehri gezerken güneşten korunmak için şapka, güneş kremi ve su getirmek tavsiye edilir.
Chichén Itzá’yı ziyaret etmenin en iyi zamanı, ilkbahar ve sonbahar ekinokslarıdır. Bu zamanlarda, El Castillo piramidinde Kukulkan’ın gölgesi görülebilir. Bu olay, binlerce turist tarafından ilgiyle izlenir ve kutlanır. Ayrıca Chichén Itzá’da düzenlenen ışık ve ses gösterileri de ziyaretçilerin ilgisini çeker. Bu gösterilerde, şehrin tarihi ve kültürü anlatılırken, yapılar renkli ışıklarla aydınlatılır.
Chichén Itzá, Maya uygarlığının eşsiz mirasını görmek isteyenler için kaçırılmaması gereken bir yerdir. Şehir, hem tarihi hem de kültürel bir zenginlik sunar ve ziyaretçilerine unutulmaz bir deneyim yaşatır.
Chichen Itza ya nasıl gidilir?
Chichen Itza’ya gitmek için, Cancun’dan Chichen Itza’ya otobüs ile gitmek için Meksika’nın otobüs şirketi olan ADO’yu tercih etmek durumundasınız. Cancun’daki ADO istasyonlarından bu otobüslere binerek Chichen Itza’ya ulaşabilirsiniz. ADO otobüsler her gün 08:45’te hareket ediyor. Dönüş ise Chichen Itza’dan 16:30’da kalkan otobüs ile oluyor. (Cancun: Meksika’nın Quintana Roo eyaletinde bulunan ve eyaletin merkezi olan şehirdir)
Chichén Itzá’da Görülmesi Gerekenler
Buradaki en etkileyici ve ikonik yapı, El Castillo (Kale) olarak da bilinen, 25 metrelik Kukulcan Tapınağı’dır. Dokuzuncu ve 12. yüzyıllar arasında inşa edilen kireçtaşı piramidinin dört tarafının her biri 91 basamaklıdır ve bu basamaklar karmaşık tüylü yılan oymalarıyla süslenmiştir. Piramit, ilkbahar ve sonbahar ekinokslarında yılanların gölgeleri oluşturacak ve şaşırtıcı bir “kıvrılma” etkisi yaratacak şekilde konumlandırılmıştır. (Not: Gelecek nesillere aktarılması amacıyla artık Kukulcan Tapınağı’na çıkmak yasak).
Ayrıca kültürün sanatsal hünerini sergileyen inanılmaz heykellerin bulunduğu en büyük Maya top sahasını da ziyaret edebilirsiniz. 160 metre uzunluğunda ve 70 metre genişliğindeki top sahası, Pok Ta Pok adlı oyuna ev sahipliği yaptı. Risk yüksekti; ilk başarılı atışı yapan takımın kaptanının tanrılara kurban olarak başının kesildiği düşünülüyor (bu bir onur olarak kabul ediliyordu).
Top sahası kompleksinin bitişiğinde, muhteşem bir şekilde korunmuş duvar resimleri ve gravürlerle çevrili, göz kamaştırıcı taş jaguar heykelinden adını alan Jaguarlar Tapınağı bulunmaktadır. Mayalar inanılmaz zanaatkâr ve zanaatkârlardı ve Jaguar Tapınağı onların yaratıcılığına tanıklık edilebilecek en iyi yerlerden biridir.
Son olarak, Maya halkı tarafından kutsal sayılan 60 metrelik bir düden olan inanılmaz Cenote Sagrado’yu kaçırmayın. Yıllar geçtikçe, Maya yağmur tanrısı Chaac’a adak olarak atılan cenote’ta anlatılmamış altın ve yeşim hazineleri bulundu.
Chichén Itzá’nın Korunması
Chichén Itzá, hem tarihi hem de kültürel bir değer taşıyan bir yerdir. Bu nedenle, şehrin korunması ve gelecek nesillere aktarılması büyük önem arz eder. Chichén Itzá, 1988 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak ilan edilmiştir. Bu sayede, şehrin korunması için uluslararası bir işbirliği sağlanmıştır. UNESCO, Chichén Itzá’nın korunması için çeşitli projeler yürütmüş ve desteklemiştir. Örneğin, şehrin arkeolojik kazılarına, restorasyonuna, belgelenmesine ve tanıtımına katkıda bulunmuştur.
Chichén Itzá’nın korunmasında sadece UNESCO değil, Meksika hükümeti, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör de rol oynamaktadır. Bu kurumlar, şehrin fiziksel ve kültürel bütünlüğünü korumak için çeşitli önlemler almaktadır. Örneğin, şehrin çevresindeki kalkınma faaliyetlerine sınırlama getirmek, şehri ziyaret eden turist sayısını ve etkisini kontrol etmek, şehrin doğal kaynaklarını ve biyolojik çeşitliliğini korumak gibi önlemler alınmaktadır.
Chichén Itzá’nın korunması, sadece kurumsal düzeyde değil, bireysel düzeyde de gerçekleştirilmelidir. Şehri ziyaret eden turistler, şehrin tarihi ve kültürel değerine saygı duymalı ve şehre zarar vermemeye özen göstermelidir. Örneğin, şehirdeki yapıları tırmanmamak, dokunmamak veya yazı yazmamak, şehirdeki bitki ve hayvanlara zarar vermemek veya rahatsız etmemek, şehirdeki çöp veya atıkları uygun şekilde bertaraf etmek gibi davranışlar sergilemelidir.
Chichén Itzá, Maya uygarlığının eşsiz mirasıdır. Şehir, hem tarihi hem de kültürel bir zenginlik sunar ve ziyaretçilerine unutulmaz bir deneyim yaşatır. Ancak bu deneyimin devamlılığı için, şehrin korunması ve gelecek nesillere aktarılması gerekmektedir. Bu sorumluluk, hem kurumsal hem de bireysel düzeyde yerine getirilmelidir.
Sonuç olarak Chichén Itzá, Maya uygarlığının eşsiz mirasıdır. Şehir, hem tarihi hem de kültürel bir değer taşıyan bir Dünya Mirası olarak ilan edilmiştir. Şehri ziyaret eden milyonlarca turist, Maya kültürü ve inanç sistemi hakkında bilgi edinir, Maya mimarisinin ve sanatının güzelliklerini görür ve Maya astronomisinin ve takviminin doğruluğunu deneyimler. Ancak şehrin korunması ve gelecek nesillere aktarılması için, hem kurumsal hem de bireysel düzeyde sorumluluk alınması gerekmektedir. Chichén Itzá, Maya uygarlığının eşsiz mirasını görmek isteyenler için kaçırılmaması gereken bir yerdir.
Yorumlar 4