Daha önce bir odaya girdiyseniz, sonra oraya ne için gittiğinizi tamamen unuttuysanız, kapı eşiği etkisi olarak bilinen, sanki siz konum değiştirirken zihin kendini yeni bir deneyime hazır olmak için boşaltıyormuş hissini deneyimlemiş olursunuz. Yeni bir çalışmada bilim insanları, kapı eşiği etkisinin (konum güncelleme etkisi olarak da bilinir) gerçek göründüğünü, ancak yalnızca beynimiz meşgul olduğunda ortaya çıktığını söylüyor. Dahası, önceki çalışmaların önerdiği kadar belirgin veya basit olmayabilir.
Sanal gerçeklikte yapılan bir dizi deney aracılığıyla, toplam 74 gönüllüden bilgisayar tarafından oluşturulan 3 boyutlu odalardan geçerek önceki odalardan mavi koni veya sarı haç gibi belirli nesneleri hatırlamaya çalışmaları istendi.
Avustralya’daki Bond Üniversitesi’nden psikolog Oliver Baumann, “İlk başta geçiş etkisini hiç bulamadık, bu yüzden insanların hatırlama konusunda çok iyi olabileceğini düşündük, her şeyi hatırlıyorlardı” diyor. “Sonrasında deneyi daha zor hale getirdik ve çalışan hafızalarını doldurmak için etrafta dolaşırken olayları geriye doğru saymalarını istedik.” “Unutma şimdi gerçekleşti ve bu bize katılımcıların hafızasını aşırı yüklemenin onları kapı eşiği etkisine karşı daha duyarlı hale getirdiğini söylüyor. Diğer bir deyişle, kapı eşiği etkisi ancak bilişsel olarak savunmasız bir durumda olduğumuzda ortaya çıkıyor.”
Araştırmacılar, gönüllülerden bölümlere ayrılmış koridorlarda yürümelerinin veya hafıza görevlerini tamamlarken aynı rutini yapan diğer insanları izlemelerinin istendiği sonraki deneylerin, kapı eşiği etkisine dair hiçbir kanıt göstermediğini vurguluyor.
Öyleyse neden bu deney ve gönüllülerden koridorda yürümesi istenen önceki deneyler arasındaki fark, daha zayıf hatırlama yeteneklerine yol açtı? Yeni araştırmanın arkasındaki ekip, koridordaki farklı 3D VR ‘odaların’ benzerliğinin nihai sonuçlarda rol oynamış olabileceğini söylüyor.
Tam anlamıyla kapı eşiği etkisi
Araştırmacılar, bir konumdan tamamıyla farklı bir yere giderken hafızadaki bir şeyin silinmesine neden olan ve zihnimizi yeni bir şey almaya hazırlayan ani sahne değişikliğinin tam anlamıyla kapı eşiği etkisi olmadığını öne sürüyorlar. Baumann, “Bir mağazada dolaşmak iyi bir örnek” diyor. “Asansörü mağazanın birbirine benzer katları arasında kullanmak hafızamızı etkilemeyebilir. Ancak mağazadan otoparka geçmek, satın almamız gereken bir şeyi unutmamıza neden olabilir.”
Çalışmaya katılan gönüllülerin yapacak zihinsel bir görevi (onlara verilen to do list) olduğunda bile, bir şeyi unutma olasılıkları önceki araştırmadaki kadar yüksek değildi. Ancak meşgul ve belki de aşırı yüklenmiş bir beyin bu bilince yansıyan olayda bir rol oynuyor gibi görünüyor.
Araştırmacılara göre bu gerçeği bilmek ve bir ortamdaki büyük bir değişimin çalışma belleğini bir dereceye kadar nasıl sıfırlayabileceğini anlamak bize kapı eşiği etkisini yönetme veya hafifletme yolları sağlayabilir. Eğer bir odaya girme nedeninizi unutmaktan gerçekten kaçınmak istiyorsanız, yapacağınız en iyi şey, bitene kadar görevinizi aklınızın önünde tutmaktır.
Baumann, beynin hafızayı bölümlere ayırma ve yönetme yeteneğinin birçok durumda gerçekten yararlı olabileceğine ve bazen kendimizi neden olduğu hakkında hiçbir fikrimiz olmadan bir odada bulabilsek bile dünyayı anlamamıza yardımcı olduğuna dikkat çekiyor.
Baumann, “Beyin farklı bir bağlamda olduğunu düşünüyorsa, bu anılar farklı bir bilgi ağına aittir” diyor. “Genel olarak bu, bize her şeyin birbirine bağlı olduğu devasa bir çalışma alanınız olmasına kıyasla daha fazla kapasite sağlıyor. Ancak bunun bir maliyeti var. Bölmeler arasında geçiş yaparak bazı şeyleri kaybedebiliriz.”
Mustafa S. ALACA
