Dünya ve Türkiye’deki Zehirli Yılanlar: Korunma ve İlk Yardım Yöntemleri

Zehirli yılan sokması hayatınızı tehlikeye atabilir mi? Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, her yıl yaklaşık 5.4 milyon insan yılan tarafından sokulmakta ve bunun sonucunda 81.000 ile 138.000 arasında insan hayatını kaybetmektedir. Ayrıca, yılan sokması nedeniyle birçok insan da uzuv kaybına uğramaktadır. Türkiye’de ise her yıl yaklaşık 15.000 kişi yılan sokması nedeniyle hastaneye başvurmaktadır. Ayrıca, yılanlar, dünyanın dört bir yanında yaşayan sürüngenlerdir. Bazı yılanlar zehirli değildir ve insanlara zarar vermez. Bazıları ise çok güçlü bir zehre sahiptir ve soktukları zaman ölümcül olabilirler.

Bu makalede, dünyanın en zehirli yılanlarından Türkiye’nin en tehlikeli yılanlarına kadar her şeyi öğrenecek, yılan sokmalarına karşı nasıl korunacağınızı ve ilk yardım nasıl yapacağınızı öğreneceksiniz.

Dünya’daki En Zehirli Yılanlar

Dünyada yaklaşık 3.000 yılan türü bulunmaktadır. Bunların yaklaşık 600 tanesi zehirlidir ve bunların da yaklaşık 200 tanesi insan sağlığı için tehlikelidir. Zehirli yılanlar, zehir bezleri ve zehir dişleri ile donatılmıştır. Zehir dişleri, ön dişlerin yerine geçen veya ağız içinde katlanabilen kesici dişlerdir. Zehir bezleri ise ağız boşluğunda bulunan salgı bezleridir. Zehirli yılanlar, avlarını öldürmek veya savunma amaçlı olarak zehirlerini enjekte ederler.

Zehirli yılanların zehirleri, farklı bileşenlerden oluşur ve farklı etkilere sahiptir. Bazı zehirler, kanın pıhtılaşmasını engelleyerek kanamaya neden olurken, bazıları sinir sistemini etkileyerek felce veya solunum yetmezliğine yol açar. Bazı zehirler ise dokulara zarar vererek nekroza (doku ölümü) sebep olur.

Dünyanın en zehirli yılanları arasında şu türler sayılabilir:

İçbölge Taypanı (Oxyuranus microlepidotus)

Dünyanın en zehirli yılanı olarak kabul edilen İçbölge Taypanı, Avustralya’nın nadiren görülen ve kaçınan bir türüdür. Bu yılanın zehri çok güçlüdür ve kurbanının vücuduna hızla yayılır. Bir İçbölge Taypanının tek bir ısırığı ile 100 insan veya 250.000 fare öldürebileceği tahmin edilmektedir. Bu yılanın avları genellikle küçük ve orta boy memelilerdir, özellikle de uzun tüylü sıçanlar.

Kara Mamba (Dendroaspis polylepis)

Kara mamba, Afrika’nın güney ve doğu bölgelerinde yaşayan büyük ve hızlı bir yılandır. Adı, ağzının içindeki siyah renkten gelir. Vücudu ise kahverengi veya gri-yeşil renklidir. Bu yılan, tehdit edildiğinde saldırgan bir tavır sergiler ve defalarca ısırır. Zehri çok tehlikelidir ve sinir sistemini felç eder. Kara mamba, insanlara saldırmaz ancak yerleşim yerlerine sığınabilir. Bu yüzden insanlarla karşılaşması sık olabilir.

Boomslang (Dispholidus typus)

Boomslang, Afrika’nın orta ve güney bölgelerinde yaşayan utangaç bir yılandır. Ağaçlarda ve çalılarda gizlenir ve rengi bunlara uyum sağlar. Avını yakalamak için ağaçtan uzanarak hareketsiz kalır ve dal gibi görünür. Arkadan dişli bir yılandır ve zehrini vermek için kurbanını çiğner. Zehri kanın pıhtılaşmasını engeller ve kanamaya neden olur.

Malaya mavi mercan yılanı (Calliophis bivirgatus)

Mavi Malaya mercan yılanı, göz alıcı mavi siyah renkli bir vücuda ve kırmızı turuncu bir başa ve kuyruğa sahip bir yılandır. Zehir bezi vücudunun dörtte birini kaplar ve kasları spazma sokan bir nörotoksin üretir. Bu yılan yaprak örtüsünde gizlenir ve Tayland, Kamboçya, Malezya, Singapur ve Batı Endonezya’nın alçak ormanlarında yaşar. Diğer yılanlar, kertenkeleler, kuşlar ve kurbağalarla beslenir.

Doğu Kaplan Yılanı (Notechis scutatus)

Doğu kaplan yılanı, Avustralya’nın güney kıyısında ve yakın adalarda yaşayan bir yılandır. Vücudu siyah, kahverengi veya gri renklidir ve üzerinde sarı veya turuncu çizgiler bulunur. Bu yılan çok zehirlidir ve zehri kanın pıhtılaşmasını bozar. Ayrıca, zehri kurbanının sinir sistemini etkileyerek solunum yetmezliği veya kalp durmasına neden olabilir. Bu yılan insanlardan kaçınır ancak tehdit edildiğinde saldırabilir. Küçük memeliler, kuşlar, kurbağalar ve sürüngenlerle beslenir.

Kobra (Naja cinsi)

Kobra, Afrika ve Asya’da yaşayan zehirli bir yılan cinsidir. Bu cinse ait yaklaşık 30 tür vardır ve hepsi zehirlidir. Kobraların en belirgin özelliği, tehdit altında boyunlarını genişleterek tüylü bir görünüm kazanmalarıdır. Ayrıca, bazı kobralar zehirlerini fışkırarak uzaktaki hedeflere ulaştırabilirler. Kobraların zehri nörotoksiktir ve solunum felcine neden olabilir. Kobralar kemirgenler, kuşlar, kurbağalar ve diğer sürüngenlerle beslenir.

Türkiye’nin En Tehlikeli Yılanları

Türkiye’de yaklaşık 45 yılan türü bulunmaktadır. Bunların 12 tanesi zehirlidir ve insan sağlığı için tehlikelidir. Türkiye’nin en tehlikeli yılanları arasında şu türler sayılabilir:

Osmanlı Engereği (Montivipera xanthina)

Türkiye’nin en tehlikeli yılanı olan Osmanlı engereği veya Şeritli engerek, gri veya beyaz bir vücut üzerinde siyah zigzag desenli bir yılandır. Bu yılan 130 cm’ye kadar uzayabilir ve kayalık ve bitki örtüsü olan alanlarda yaşar. Nemli iklimi sever.

Osmanlı engereği çok saldırgandır ve insanlara saldırabilir. Zehri çok güçlüdür ve uzun süreli komplikasyonlara ve hatta ölüme neden olabilir. Bu yılanın zehri nekrotiktir, yani dokulara zarar verir ve şişmeye neden olur. 2012 yılında, Türkiye’de tatil yapan bir İngiliz kadın bu yılan tarafından bacağından sokulmuş ve acil tıbbi müdahaleye ihtiyaç duymuştur. Aylar sonra bile yürüyememiştir.

Anadolu Çayır Engereği (Vipera anatolica)

Anadolu çayır engereği, dünyanın en kritik tehlike altındaki türlerinden biridir ve çok zehirlidir. Bu yılan sadece Türkiye’nin güneybatı bölgesinde, Toros Dağları’ndaki Ciglikara yaylasında yaşar. Popülasyonu habitat kaybı, insan faaliyetleri ve iklim değişikliği nedeniyle baskı altındadır. Anadolu çayır engereği Osmanlı engereğine benzer ancak daha küçüktür. Zehri kanın pıhtılaşmasını bozar ve kanamaya neden olur.

Çöl Kobrası

Türkiye’de kobra yılanı çok nadir görülür. Ülkemizde yalnızca Şanlıurfa’da yaşayan bir kobra türü vardır. Bu tür, çöl kobrası olarak bilinir. Çöl kobrası, Türkiye’nin tek kobra türüdür ve en zehirli yılanlarından biridir. Çöl kobrası’nın boyu ortalama 190 ila 200 santim aralığındadır. Bu yılanlar ilkbaharın gelmesiyle birlikte aktif hale gelirler ve genellikle geceleri avlanırlar. Çöl kobrasının ısırığı hayati tehlike oluşturabilir. Bu nedenle bu yılanlardan uzak durmak ve gerekli önlemleri almak gerekir.

Kobra yılanları, sıcak iklimlerde yaşayan ve çok zehirli olan bir yılan türüdür. Dünyada yaklaşık 30 farklı kobra türü bulunmaktadır. Bunların arasında en bilinenleri kral kobra, Asya kobrası, tüküren kobra ve Mısır kobrasıdır. Kobra yılanlarının en belirgin özelliği, boyunlarını dikerek yayvan hale getirmeleri ve kandil şeklini almalarıdır. Bu şekilde kendilerini savunmaya çalışırlar. Kobra yılanlarının zehri, sinir sistemini felç ederek ölümcül olabilir.

Kobra, Afrika ve Asya’da yaşayan zehirli bir yılan cinsidir. Bu cinse ait yaklaşık 30 tür vardır ve hepsi zehirlidir. Kobraların en belirgin özelliği, tehdit altında boyunlarını genişleterek tüylü bir görünüm kazanmalarıdır. Ayrıca, bazı kobralar zehirlerini fışkırarak uzaktaki hedeflere ulaştırabilirler. Kobraların zehri nörotoksiktir ve solunum felcine neden olabilir. Kobralar kemirgenler, kuşlar, kurbağalar ve diğer sürüngenler ile beslenir.

Çöl Yılanı (Echis carinatus)

Çöl yılanı, Türkiye’nin güneydoğu bölgesinde yaşayan küçük ve zehirli bir yılandır. Vücudu kahverengi veya gri renklidir ve üzerinde koyu renkli lekeler bulunur. Bu yılan 50 cm’ye kadar uzayabilir ve kuru ve çakıllı alanlarda yaşar. Çöl yılanı çok hızlı hareket eder ve kolayca sinirlenir. Zehri kanın pıhtılaşmasını bozar ve kanamaya neden olur. Bu yılanın ısırığı çok acılıdır ve tedavi edilmezse ölümcül olabilir.

Avrupa Engereği (Vipera berus)

Avrupa engereği, Türkiye’nin kuzeybatı bölgesinde yaşayan orta boyutlu bir yılandır. Vücudu gri, kahverengi veya siyah renklidir ve üzerinde siyah veya koyu kahverengi bir zigzag deseni bulunur. Bu yılan 60 cm’ye kadar uzayabilir ve ormanlık, çalılık ve otlak alanlarda yaşar. Avrupa engereği insanlardan kaçınır ancak rahatsız edildiğinde ısırabilir. Zehri nekrotiktir ve dokulara zarar verir. Ayrıca, alerjik reaksiyonlara da neden olabilir.

Bulgar Dağı Engereği (Vipera bulgardaghica)

Bulgar dağı engereği, Türkiye’nin güneydoğu bölgesinde yaşayan nadir bir yılandır. Bu yılan sadece Bulgar Dağı’nda bulunur ve habitat kaybı nedeniyle tehlike altındadır. Vücudu gri veya kahverengi renklidir ve üzerinde siyah veya koyu kahverengi bir zigzag deseni bulunur. Bu yılan 70 cm’ye kadar uzayabilir ve kayalık alanlarda yaşar. Bulgar dağı engereği insanlardan kaçınır ancak rahatsız edildiğinde ısırabilir. Zehri kanın pıhtılaşmasını bozar ve kanamaya neden olur.

Yılan Sokması Durumunda İlk Yardım

Yılan sokması her zaman potansiyel olarak hayatı tehdit edici bir durumdur. Eğer yılan tarafından sokulduysanız, hemen 112’yi arayın veya uzak bir alanda iseniz 112’yi arayın ve ambulans isteyin. Ayrıca, aşağıdaki ilk yardım adımlarını uygulayın:

Yılanın olduğu yerden uzaklaşın. Sokulan kişiyi dinlendirin ve sakin olmasını sağlayın. Temel ilk yardım adımlarını uygulayın.

Yılan sokması durumunda ilk yardım çok önemlidir. Yapılması gerekenler şunlardır:

• Panik yapmayın ve sakin olun.
• Sokulan bölgeyi hareketsiz tutun ve yüksekte tutmaya çalışın.
• Sokulan bölgeye sıkı bir pansuman yapmayın veya kesip emmeyin.
• Yarayı temizleyin ve antiseptik bir madde sürün.
• Mümkünse yılanın türünü belirleyin veya fotoğrafını çekin.
• En yakın sağlık kuruluşuna başvurun veya acil yardım çağırın.

Yılan soktuğunda, yapılmaması gereken şeyler:

1. Sokulan bölgeyi yıkamayın — deri veya kıyafet üzerinde kalan zehir yılanın türünü belirlemeye yardımcı olabilir.
2. Turnike (kan akışını durduran kayış) uygulamayın
3. Yarayı kesmeyin
4. Zehri (zehri) emmeye çalışmayın

Sokulan bölgeye basınçlı immobilizasyon bandajı uygulayın ( aşağıda açıklanmıştır ). Eğer bandaj uygulamak mümkün değilse, örneğin karın veya sırt bölgesinde ise, sürekli ve sıkı bir basınç uygulayın.

Basınçlı immobilizasyon bandajı

Zehirli bir yılana sokulan herkes için basınçlı immobilizasyon bandajı önerilir. Bu yöntemde, sokulan vücut bölgesine (örneğin bir kol veya bacak) sıkı bir bandaj uygulanır ve kişi sakin ve hareketsiz tutulur. Basınçlı immobilizasyon bandajı uygulamak için şu adımları izleyin:

1. Önce, sokulan bölgenin üzerine bir basınç bandajı koyun. Bandaj sıkı olmalıdır — bandaj ile cilt arasına kolayca bir parmağınızı kaydıramamalısınız.
2. Sonra, tüm uzvu immobilize etmek için ağır krepe veya elastik bir rulo bandaj kullanın. Sokulan uzvun parmaklarından veya ayak parmaklarından başlayarak vücuda doğru ilerleyin.
3. Bandaj uygularken, sokulan bölgenin üzerindeki basıncı arttırarak zehrin yayılmasını engellemeye çalışın.
4. Bandajladığınız uzvu hareketsiz tutmak için bir sargı bezi veya kumaş parçası ile sabitleyin. Örneğin, bir kol için askılı bir sargı bezi veya bir battaniye kullanabilirsiniz.
5. Bandaj üzerine “YILAN SOKMASI” yazan bir not yapıştırın ve mümkünse yaralanma zamanını belirtin.

Yardım gelene kadar kişiyi gözlemleyin ve durumunda herhangi bir değişiklik olup olmadığını kontrol edin. Eğer solunum veya kalp durması gibi ciddi belirtiler gösteriyorsa, CPR uygulayın.

Yardım geldiğinde, yaralanan kişiye ne olduğunu ve yaptığınız ilk yardım tedbirlerini anlatın. Eğer mümkünse, yılana ait herhangi bir tanım yapmaya çalışın. Ancak yılana yaklaşmayın veya yakalamaya çalışmayın.

Sonuç

Yılanlar, doğanın en gizemli ve korkulan canlılarından biridir. Bazı yılanlar zehirli olup insanlara ciddi zararlar verebilirken, bazıları ise zararsızdır. Dünyada yaklaşık 3000 yılan türü bulunmaktadır ve bunların yaklaşık 600 tanesi zehirlidir. Türkiye’de ise 40 yılan türü yaşamaktadır ve bunların 9 tanesi zehirlidir.

Dünyanın en zehirli yılanları arasında kobra, mamba, taipan, engerek, krait, coral snake gibi türler yer almaktadır. Bu yılanların sokmaları ölümcül olabilir veya kalıcı hasarlara neden olabilir. Türkiye’nin en tehlikeli yılanları ise engerek, çukurbaşlı engerek, boynuzlu engerek, kara engerek, levrek, çöl engereği, kafkas engereği, çukurbaşlı levrek ve boynuzlu levrek türleridir. Bu yılanların sokmaları da ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Yılanlarla yaşamak zorunda olduğumuz bir gerçektir. Bu nedenle onları tanımak, korunmak ve ilk yardım yapmak hayati önem taşımaktadır. Makalemizde dünyanın ve Türkiye’nin en zehirli yılanları hakkında bilgiler verdik. Umarız faydalı olmuştur.

Kaynakça

• Bird Watching HQ. (n.d.). The 5 venomous snakes found in Turkey! (ID guide).
• Healthdirect. (n.d.). Snake bites – first aid, treatment and symptoms.
• Healthline. (2018, September 29). Snake bites: Types, symptoms, and treatments.
• Mayo Clinic. (n.d.). Snakebites: First aid.