Modern para değerini yitirmiş. Kasıtlı enflasyondan ötürü hızla alım gücünü kaybediyor. Genç nüfus körü körüne kripto paralara geçiş yapıyor. Hükümetler çabalıyor. Teknoloji gelişiyor. Geleneksel para kriptoya karşı. İdare özel paralara karşı. Denetim bağımsızlığa karşı. Ve her iki tarafta yanlış yolda. Paranın nasıl işlediği konusunda daha fazla bilgi sahibi olmak istiyorsanız bu doğru makaledesiniz. Keyifli okumalar dileriz.
Para ile ilgili bilmemiz gereken ilk husus: Tümü soyut, temsili ve doğası gereği değersizdir.
Teknik açıdan konuşuyorum, ben bir trilyonerim. Yüz trilyon Zimbabwe dolarına sahibim. Beş ya da altı yıl önce birkaç dolar karşılığında almıştım. Paranın tabiatı gereği değersiz bir şey olduğunun iyi bir hatırlatıcısı. Tam olarak paranın basıldığı kağıt parçası kadar değersiz.
İkinci olarak anlamamız gereken husus: para yalnızca arkasında bulduğu güven kadar değerlidir.
Para manevidir. Yuval Noah Hararinin dediği gibi “para yasal bir kurgudur”. Tamamiyle uydurmasyondur. İki veya daha fazla insanın teminatıyla her şey para olabilir. Roma imparatorluğu askerlerine ödemesini tuz ile yapıyordu. (Bu dönem maaş kelimesinin ve maaşını hak ettin mi? ifadesinin türediği dönemdir.). 390 yıl boyunca eski Çin’in Qi eyaletinde resmi para birimi destansı tunç bıçaklarıydı. Pasifik boyunca deniz salyangozu da yine para birimi olarak kullanıldı.
1600 lü yıllarda Newfoundland bölgesinde yaşayan insanlar kurutulmuş morinayı para birimi olarak kullandılar. Hollanda’nın Manhattan’ı 24 dolar değerinde bir eşyaya karşılık satın aldığı söyleniyor. Sizi bilmem ama ben maaşımın tuz, salyangoz ya da balık olarak ödenmesini istemezdim. Belki bıçak olabilirdi.
Peki kağıt paraya ya da kripto paraya yeterli güven nasıl sağlanır.
Ona güçlü bir şekilde destek çıkarak. Bir paraya destek sağlayacak üç unsur vardır: değer, cebir, vizyon.
Değer
Para eskiden somut varlıklarla desteklenirdi. Keçi, koyun, ekmek, peynir, arsa, kız almak, çocuk, köle gibi. İnsanlar ödeme yapmak için tüketilebilir şeylere sahip olduklarını bildiklerinden dolayı birbirlerine güvenirlerdi.
Amerika birleşik devletleri 70 yıldan fazla bir süre parasını fiziksel altın ile destekledi. Ama işin garip yanı altın gerçek anlamda o kadar kullanışlı değil. Onu yiyemezsiniz, onunla evler inşa edemezsiniz, aracınıza yakıt olarak kullanamazsınız ve insanlar artık altının gerçek bir değer olmadığının ve bir para birimi olarak daha iyi fonksiyonlara sahip olduğunun farkına varıyorlar. Ama altın piyasası süresince onun somutluğu ve kısıtlı doğası en azından ekonomiye biraz istikrar sağladı.
Baskı
15 Ağustos 1971 yılında Richard Nixon yönetimi altındaki hükümet geri dönüşü olmayan bir yola girdi ve Amerikan dolarının altın piyasasıyla olan bağını kopardı. Özü itibariyle ne iyi ne de kötü bir karardı. Madencilik sonuç olarak gezegenimiz için bir felaketti. Dev metallerin güvenliği ve kale gibi sağlam olan yüzbin dönümden fazla alanda parlayan devasa kayaların savunması için orduya ödenen para az değildi.
1971 den önce doları Amerikan merkez bankasına götürerek eşit değerde altın ile takas etmek dolar için bir yüktü. Altın ile bağını kopardıktan sonra güzelim doların yeni destekçisi neydi? Amerikan hükümetinin size geri ödeme yapamaması durumunda birinin mülküne el koyacak kadar ileri giderek, paranızın nominal değerini koruyacağı vaadiydi.
Aslında, Amerikan doları bir mafya sözleşmesi haline geldi. Bugüne kadar ki en güçlü para birimi unvanı hâlen Amerikan dolarına ait bunun sebebi ise onun önünü kestiğinizde Amerikan askeri-sanayi kompleksinin gücünden destek alıyor olması. Ve bu gerçek güç.
Diğer ülkelerde aynı şeyi yapıyor. Amerikan doları kullanmanın yasak olduğu Kuzey Kore’de bulundum. Şu sıralar kendi dijital para birimlerini piyasaya sürerken kriptoya çok sert davranan Çin’de de bulundum. Milletler gerçek güç.
Vizyon
Kripto paraların büyük çoğunluğu herhangi bir reel değerle desteklenmiyor. Ayrıca devletin insanlara zor ve baskı yapmasına sebep olabilecek güce de sahip değiller. Yapabilecekleri tek şey bir vaadi paylaşmak (genellikle beyaz kağıt şeklinde) ve yeterli sayıda insanın hayallerine yatırım yapmasını ummaktır.
Yatırım yapmakla kastettiğim kripto parayı alıp değerinin artmasını beklemek değil milyarlarca insanın hayatını olumlu yönde etkileyebilecek faydalı bir uygulama geliştirmek.
Söylediğimiz gibi kripto paranın değeri güvene indirgeniyor. Eskiden insanlar paraya, altına ve bunlar üzerinde ki baskıya güvenirdi. Şimdilerde ise gerçekleşebilecek ya da gerçekleşmeyecek bir gerçeklik vizyonuna güveniyorlar. Bir çok alımda insanlar kriptoya ait beyaz kağıdı dahi okumuyor. Onların tek beklentisi basitçe “bu kripto 2025 e kadar 10 dolar olacak” ya da “kripto uzaya cikacak” şeklinde.
Btc/Eth/Ada gibi kripto para vizyonlarının Çin ve Amerika gibi büyük devletlerin baskısından daha güçlü olup olmadıklarını zaman gösterecek.
Modern para nasıl üretiliyor
Para artık özel borç ya da kamu borcu şeklinde iki türde üretiliyor.
1- Kamu borcu
Hükümetler ve merkez bankaları havadan (hazine bonoları/tahvilleri aracılığıyla) para basar ve buna “teşvik” veya “parasal genişleme” adını verir.
2- Özel borç
Bankaya gidip ev veya araba kredisi çekmek istersiniz. Bankacı bilgisayarda işlem yapar ve hesabınızda kredi oluşturur. Artık gerçek parayla geri ödemek zorundasınızdır. Bu kadar. Yeni para yaratıldı. (Birisi bir bankaya 10$ yatırırsa, banka 9$ borç verebilir, sonra bu krediyi bir varlık olarak ayırabilir, bu da onların sekiz dolar daha borç vermelerine olanak sağlar, bu krediyi de varlık olarak ayırmalarına ve bu sefer de 7$ borç vermelerine olanak sağlar.
İşlem bu şekilde tekrar ederek devam eder. Buna para-çarpan etkisi denir ve bir ev satın almaya gücünüzün yetmemesinin nedeni budur. Sonuç? Neredeyse tüm yeni paralar borç olarak yaratılır.)
Çılgın kısmi rezerv bankacılığı sistemine hoş geldiniz
Bu olamaz, değil mi?
Elbette bankacılar ve hükümetler bir ekrana sayıları yazıp yoktan para var etmemeli. Bu durum ev fiyatlarını ve hisse senedi fiyatlarını şişirip gerçek emeğinin gerçek değeriyle hayalî kredileri faiziyle beraber geri ödemek için çok çalışmak zorunda olan milyarlarca insanı maddi sıkıntıya düşürmez mi? 100 trilyon doların değerini bir somun ekmeği dahi alamayacak derecede düşürene kadar para basmak her yıl bu paranın değerini bir kat daha düşürmez mi? Hal böyle olunca: Var olan tüm ABD dolarının %30’u geçen yıl basıldı.
Ne yazık ki, hükümetler ekonomik refahınızı umursamıyor.
“Modern ekonomideki paranın çoğu ticari bankalar tarafından kredi verilerek yaratılmıştır.” – İngiltere Bankası
“Amerikan merkez bankasında çalışmama rağmen, gerçekten para üretme konusunda bir anda bu kadar fazla şey düşünmemiştim, bu yüzden sorunuza saygı duyuyorum ve evet temel olarak bankalar kısmi bankacılık denilen sistemle para üretiyor. Bankalar paranızı alıyor, belli bir kısmını faizde tutuyor ve geri kalanını borç olarak veriyor, para üretme sistemi bu şekilde devam ediyor”– ABD Merkez Bankasında 20 yıldan fazla çalışan bir arkadaşımın söyledikleri.
Şimdi insanların bankacılardan neden nefret ettiğini anlayabiliyor musunuz? Modern para üretimi o kadar basit ve sinsice ki insanlar için tamamen itici bir durum.
Eskiden New York’ta Atlantik kıyısında bir bankada geri ödenebilen bir kredi almak için insanlar 500 koyun, 1.000 şişe Madeira (bir çeşit ş arap) veya bir sandık dolusu külçe altınla Londra’ya gelirdi. Gerçek değer önce gelirdi. Günümüzde, insanlar o kadar umutlu ki (genelde hayal kırıklığı ile sonuçlanıyor) havadan para üretip değerinin artmasını bekliyor. Ama bu hayal hiçbir zaman gerçekleşmeyecek.
Kripto Para Problemi
Kripto para da bildiğimiz para ile aynı şey aslında.
Kripto para da madencilik yaparak havadan para üretiyor.
Kripto herhangi bir değerle ya da baskıyla desteklenmiyor. Ama bir vizyona, güvene , yasal kurguya ve insan hayali gücüne sahip.
Tarafsız olarak değerlendirirsek kripto para nedir? İnsanların yüksek miktarlarda ücret karşılığında aldıkları bilgisayar dosyasında ki baytlardan başka bir şey değildir.
Bir yorumcunun söylediği gibi:
“40 ,000 $ para karşılığında 1 Bitcoin aldığınız da sadece bir dosya içerisinde ki byteların değerini değiştiriyorsunuz. İnsanlar bu byte lara sahip olabilmek için yığınla para ödüyor. Çılgınlığın güzel bir tanımı gibi geliyor kulağa. Şuanda dosyadan başka hiçbir desteği olmayan binlerce belki de milyonlarca ya da milyarlarca sayıya ulaşabilecek kripto para piyasada bulunmakta.
İnsanların geniş vizyon sahibi coinlere bel bağlayabileceği bir gelecekte bile hükümetlerin coinleri yasal para birimi olarak tanıması ya da tamamını kendi para birimlerinin lehine yasadışı ilan edip etmeyeceği belirsiz.
Peki para nasıl yaratılmalı
Evet küresel para sistemi demek günümüzde esasen tehlikeli bir biçimde oluşturulmuş borçlu insan yaratma sistemi demektir. Bizim ihtiyacımız olan şey üzerinde baskı olmayan , gerçek değerle desteklenmiş gelecek vaat eden istikrarlı bir paradır. Bir yorumcunun paylaşımında değindiği gibi:
“Şuan ki para üretim işlemi sadece bozulmuş bir sistem değil ayrıca paranın kalitesini bozan bir sistemdir. Para ideal olarak tarafsız, küresel olarak geri ödenebilen ticari bir araçtır. Paraya sabit maliyet, tasarruf için bir güvence ve maksimum fayda için ihtiyaç duyarız.”
Yüzde yüz katılıyorum.
Birleşik küresel para birimine doğru kaçınılmaz bir yoldayız . Blockchain teknolojisi merkeziyetsizleşmenin anahtarı olabilir.
Kilit nokta şudur: Para üretim gücünü bankalardan alıp demokratik, hesap verebilir ve şeffaf bir sürece geri çevirmemiz gerekiyor. Ama bunu piyasaya borç vererek değil, blockchain altyapısı üzerine inşa edilmiş bankalar aracılığıyla gerçek değerlere harcayarak borçsuz bir şekilde yaratmamız gerekiyor.
Sonuç olarak ne yapmalıyız ?
- İlk önemli uyarı; Kalbinizi ve umutlarımızı zenginliğe, servete bağlamayın. Başka şeyleri sevin ama insana ve onun yarattığı paraya güvenmeyin.
- İkincisi; Hiper enflasyona hazırlanın aksi takdirde paranızın hiçbir değeri kalmaz.
- Üçüncüsü; Eğitim alın. Buradan herkese sesleniyorum “positive money” kanalına göz atın ve 30 dakikadan daha az olan para üretimi ile ilgili 8 video yu izleyin.
- Dördüncüsü; Kripto ponzi entrikalarına karşı dikkatli olun.
Yüz milyonlarca insan çeşitli coinlere bahis oynadı, peki ya bu insanlar blockchain deneyiminde tüm amacı kaçırıyorlarsa ? Ya kripto da diğer paralar gibi amaç değil bir araç ise ? Herhangi bir gün baktığınızda kripto para piyasası değeri 2 trilyon doların üzerinde. Ve bazı insanlar bu değerin 10 trilyon ya da 100 trilyona ulaşacağını düşünecekler. Çöp koinlerin yerine blockchain üzerine 100 trilyon değerinde yatırım yapıldığını düşünün.
Gerçek değerlerle desteklenmiş, okyanusu ve ormanları koruyan stabil koinlere yatırım yapıldığını düşünün. Yüzde yüz yenilenebilir enerjiye veya yüzde yüz organik gıdaya geçiş için yatırım yapıldığını düşünün. Ve son olarak 360 trilyon dolardan fazla küresel ekonominin tamamının para yaratma konusunda demokratik, borçsuz, baskı içermeyen, değere dayalı bir yaklaşım benimsediğini hayal edin.
Bu, yatırım yapmaya değer bir vizyon.
Çeviri: Tolgahan Seven / Yazan: Jared A.Brock
Yorumlar 6