İçimizdeki Yaratıcı Deha: Leonardo da Vinci’den Ders Almak

Yaratıcı fikirler çoğu zaman birden ortaya çıkıyormuş gibi gözükür ancak onları hayata geçirmek bir dizi bilinçli ve kontrollü adımı içerir. Tüm zamanların en ünlü bilim insanlarından, ünlü ressamlar ve mucitlerinden biri olan Leonardo da Vinci bile uçuş konusunda, 500’den fazla çizim ve 35.000’den fazla sözcük ortaya koymuştur. Buna rağmen, insanın kas gücünün sınırlılığı göz önüne alındığında, insan gücüne dayalı uçan araç fikirlerinin işe yarayacağı şüphelidir.

Bununla birlikte da Vinci’nin fikirlerini kapsamlı bir şekilde belgelemesi, yaklaşık 400 yıl sonra, uçakların ve helikopterlerin icadının önünü açmıştır. Hatta bu notların ve çizimlerin, hala yeni yaratıcı teorileri ateşleyebileceği ve besleyebileceği söylenebilir. Aslında yakın zamanda Perspectives on Psychological Science’da yayımlanan bir makaleye göre da Vinci’nin yaratım süreci, genel psikolojik süreçleri, sadece onun gibi dahiler için değil, her insan için yaygın bir hale getirmiştir.

1. Dominik Güss ile Sarah Ahmed (University of North Florida) ve Dietrich Dörner (Otto-Friedrich Universität Bamberg, Almanya) “Yaratıcılık, uzun süre, deha ya da yetenek gibi doğuştan geldiğine inanılan özelliklere atfedilmiştir.” diyor ve ekliyor, “İnsanların yetenekleri boyutunda farklılaştığını göz önünde bulundursak da her insanın yaratıcılık yeteneğine sahip olduğunu, halihazırda yaratıcı düşünme biçimlerini bir şekilde kullandığını ve yaratıcı süreçteki adımların sıradan motivasyonel ve bilişsel süreçlerle benzer olduğunu düşünüyoruz.”

Merakın Peşinden Gitmek

Güss ve arkadaşları, da Vinci’nin notlarındaki iki prototipten (ornithopter ve helikopter) yola çıkarak şu soruyu sordu: “Leonardo da Vinci bu uçan araç fikrini nereden buldu?” Ornithopter, kuşların ve yarasaların uçuş şeklini taklit ederken helikopter, hava vidası ya da vidalı hava olarak adlandırılmıştı. Bu notlar doğrultusunda, da Vinci’nin kendi yaratıcı süreci üzerinden yaptığı yorumlar üzerinden dokuz adet yinelemeli aşamadan oluşan bir yaratıcılık süreci ortaya koydular.

Motivasyon ve bilişle ilgili, doğrusal olmayan bu dokuz aşama ile araştırmacılar, yaratıcı süreci açıkladı ve Wallas’ın hazırlığı, kuluçkayı, aydınlanmayı, doğrulamayı içeren dört aşamalı süreci (1962) de dahil olmak üzere önceki modellerde eksik olan “yaratıcı sürecin alt aşamalarını netleştirmeyi ve detaylıca tanımlanmasını” sağladı.

Keşfetme motivasyonu olarak vizyon ve merak.

Güss ve arkadaşları, “Bütün büyük keşifler, büyük bir vizyonun ya da imkansızı başarma düşüncesinden sonra gelir” diyor. Da Vinci’nin yoğun merakının ve “akla gelmeyecek” fenomenler hakkında düşünme isteğinin, Dörner’in temel insan ihtiyaçlarını belirttiği “PSI-teorisinin” doğasında bulunan motivasyonel ihtiyaçlar (kesinlik ve yeterlilik ihtiyacı) olduğunu söylüyorlar. “Da Vinci’yi birkaç yıl boyunca uçuş ve uçan araç çalışmalarına devam etme konusunda iten şey, büyük ihtimalle, mevcut bilgi kaynaklarından elde ettiği kalıcı yeterlik ve hayali bir yeterlik kaynağı olan büyük bir başarı beklentisiyle birleşen merak ya da kesinliğe duyduğu yüksek ihtiyaçtı.

-Motivasyon olarak sosyal tanınırlık.

Da Vinci, Codex on the Flight of Birds kitabında, Floransa’nın kuzeyindeki “Cecero” Dağı’nın yamaçlarında, uçan araçlarını test etmek istediğini belirtiyor, “tüm yazılarını şöhretiyle doldurması ve memleketine ebedi zafer getirmesi”. Güss ve arkadaşlarına göre, o zamanlarda bile dahi olarak görülmesine rağmen, bu notlar, da Vinci’nin de birçok insan gibi sosyal tanınırlık tarafından motive edildiğini gösteriyor.

-Soru sormak.

Merak, yaratıcı düşünme sürecinin büyük bir bölümünü tetikler. Belirli “ne”, “neden”, “nasıl” sorularının sorulması da bilgilerdeki eksikliklerin giderilmesini ve sonraki fikirlerin yönlendirilmesini sağlar. Araştırmacılar, da Vinci’nin “nasıl” arayışını, kuşların omuz ve kanat hareketlerinin nasıl havayı sıkıştırdığını ve hareketi sürdürdüğünü anlatan notlarından belirliyor.

-Analojik düşünme.

Güss ve arkadaşlarının yazdıklarına göre, günlük kararları yönlendiren “eğer-o zaman” analojileri de da Vinci’yi motive etmiştir. “Başka nelerin uçabileceğine dair yaptığı araştırma, şu analoji tarafından yönlendirilmiştir: Eğer kuşlar uçabiliyorsa o zaman kuşları taklit eden bir insan da uçabilir.” Aynı şekilde da Vinci’nin helikopter tasarımı için analojik olarak bir vidayı ya da topaç gibi bir çocuk oyuncağını kullanmış olabileceğini öne sürdüler.

-Deneme yanılma yöntemi.

Uzmanlar bile bu basit “bir yaklaşımı deneyip eğer başarılı olmazsa diğerine geçme stratejisini” kullanır. Araştırmacılara göre da Vinci’nin yazıları, büyük ihtimalle deneme yanılma yöntemine dayanan yoğun çalışmalarının bir sonucu olarak rüzgar, kanatlar ve uçuş dinamikleri konusundaki fikirlerinin evrimini ortaya koyar.

-Hepten gidimsel çıkarım.

Bu akıl yürütme biçimi, fenomenleri gözlemlemeye ve olası açıklamaları yansıtabilecek yeni bilgileri öne sürmeye dayanır. Da Vinci şöyle yazmıştır: “Daha ileriye gitmeden önce birtakım deneyler yapmalıyım çünkü benim amacım önce olaydan bahsetmek, sonra da o olayın neden o şekilde olması gerektiğini akıl yürüterek göstermek. Bu, doğanın işleme şeklinin etkileri hakkında spekülasyon yapanların izlemek zorunda olduğu tek gerçek kuraldır.”

Güss ve arkadaşları tarafından tanımlanan diğer aşamalar kuluçka ve unutma; aşırı genelleyici düşünme, gizli engellenme ve aydınlanma / içgörü; ayrıntıları test etme ve çözmedir (şema detaylandırma).

Bu aşamalar, problemleri bir kenara bırakmayı ve zihni dinlendirmeyi, “işte buldum!” denilen keşif anlarına yol açabilecek, görünüşte alakasız olan dikkat dağıtıcı şeylere müsamaha göstermeyi ve söz konusu fikrin karmaşık ayrıntılarını (örneğin, da Vinci’nin durumunda, ornithopterin mekanik detaylarını) çalışmayı içerir.

Araştırmacılar “Hiçbirimiz Leonardo da Vinci değiliz ancak hepimiz biraz onun gibiyiz.” diyor. Yaratıcı süreç, “insan zekasının, icat etme, problem çözme ve yeni durumlara uyum sağlama yeteneğinin kalbinde yer alır.”

Kaynak:

Zehra Güzelhan