2016’da tesadüfen Budapeşte’ye gittim. Benim için yepyeni bir yerdi, etrafta dolaşıp yaşadığım yerlerin detaylarını planladım. Bu gezilerimden hareketle, Budapeşte’de kaldığım ilk dairenin yanındaki bir hastanenin girişinde dev bir heykele denk geldim.
Etrafında çocuklar olan bir adam ve onu çevreleyen emziren bir annenin heykeliydi. Bunun ne anlama geldiğini merak ettim.
Heykelin üzerinde yazılan ismi Semmelweis’i google’da arattım ve el yıkamanın tıp camiasında kabul görmüş kişi, bir uygulama haline gelmesi için uzun ve trajik bir yol aldığına dair inanılmaz bir hikayeyi öğrendim.
El yıkamanın önemi ve faydaları günümüzde, özellikle pandemi döneminde çok sağduyulu görünüyor. Ancak ilk defa 1847’de Semmelweis tarafından keşfedildi. Bunun yanısıra, doktorlar 1890’ların sonlarına kadar ameliyatlar arasında ve hastalar arasında el yıkamaya hala karşı çıkıyorlardı.
Hastalıkların Yayılmasını Önlemek için El Yıkamanın Keşfi
Ignaz Semmelweis, 1840’larda Viyana Genel Hastanesi’nde çalışan Macar bir doktordu. Hastanede doğum yapmak için iki koğuş vardı. Birinde doktorlar ve tıp öğrencileri, diğerinde ise ebeler görev yapıyordu. Bu süre zarfında, hastane doktorların ve tıp öğrencilerin hizmet verdiği koğuşta, ebeler tarafından yönetilen koğuştan çok daha fazla sayıda doğum yapan, lohusa ateşinden öIen anneler olduğunu gözlemledi.
Nedenini merak etti ve konuyla ilgili birçok hipotez geliştirdi. Sonunda, gözlemsel çalışmalara dayanarak hepsini eledi, fakat bir tanesi kaldı.
Bebekleri doğuran doktorlar veya tıp öğrencileri genellikle sabahları otopsi (cesetIerin diseksiyonları ve muayenesi) yapıyorlardı ve daha sonra bebekleri ellerini yıkamadan doğurmaya giderlerdi. Ancak diğer koğuşta bebek doğuran ebelerin cesetlerle teması olmuyordu.
Bir gün, doktorlardan biri, otopsiler sırasında kazayla yaralandığında, daha sonra o annelerin öImekte olduğu aynı lohusa ateşinden dolayı bir olaya tanık oldu. Bu, Semmelweis’I şüphelendirdi, doktorların ellerinde kalan ceset parçacıkları yüzünden annelerin öIümüne yol açan lohusalık ateşine neden olmuş olabilirdi.
Hipotezini doğrulamak için bebekleri doğuran doktorlara ve tıp öğrencilerine otopsilerden çıktıktan sonra ellerini dezenfektanla yıkamalarını söyledi.
Bu uygulama, lohusa ateşinden öIen annelerin öIüm oranını %18’den %1’e düşürmüştür, ki bu çok önemli bir değerdi. Böylece, ateşin ve öIümün nedenini doğruladı: Cesetleri elledikten sonra doktorların ellerindeki çürüyen parçacıklardan dolayı bu kadınlar enfekte oldular. Bu parçacıklara “mikrop” diyememişti çünkü o zamanlar mikrop bir teori olarak henüz geliştirilmemişti.
El Yıkama Uygulaması Tıp Camiası Tarafından Reddedildi
Doktor, Viyana Tıp hastanesinde kendisi için çalışan doktorlar arasında dezenfektanla el yıkamayı zorunlu hale getirdi. Daha sonra Semmelweis, konferanslar, bildiriler ve bir kitap aracılığıyla hastalıkların tıp camiasından daha geniş yayılmasını önlemek için el yıkama keşfini aldı. Ancak, diğer doktor dostlarından büyük eleştiriyle karşılandı.
O zamanki tıbbi anlayış eksikliğinin yanı sıra, teorisinin tıp camiası tarafından kabul ettirilmesi zordu çünkü doktorlar hastalıkların yayılmasına ve öIüme neden olmasından sorumlu tutuluyordu.
Hastanelerde el yıkamayı keşfeden ve tavsiye eden öncü Semmelweis eleştirildi, işini kaybetti, zihinsel bir çöküntü yaşadı ve dövüldü. Yaralı olarak bırakılarak bir akıl hastanesine gönderildi. Daha da kötüsü kırk yedi yaşında, o kesik ve yaralardan kaynaklanan kan dolaşımındaki enfeksiyonların neden olduğu bir hastalık olan sepsisten dolayı akıl hastanesinde öIdü.
Hastalığı annelerin lohusa hummasından öImesine neden olan aynı hastalıktı, Semmelweis anneler için savaştı ve hastalığı önlemek için çok uğraştığı için aynı hastalıktan dolayı öIdü.
Teşhiş Geç Konuldu
Mikrop teorisinin tıbbi alanda tanınmasından sonra tıp camiası tarafından el yıkamanın tanınması ve kabul edilmesinden yaklaşık elli yıldan fazla bir süre geçti. Ancak, bu süre zarfında, eğer bunu önceden duyan doktorlar tarafından el yıkamak benimsemiş olsaydı, pek çok hayat kurtarılabilirdi.
Bugün hafife aldığımız el yıkamanın üzücü bir geçmişi var. 100 yıldan fazla bir süre sonra Budapeşte Tıp Üniversitesi, 1969’da Ignaz Semmelweis’in anısı ve onuru adına Semmelweis Üniversitesi olarak değiştirdi.
Çeviren: Fatime ABİK
Kaynak:
Carter, K. Codell; Carter, Barbara R. (2005), Childbed fever. A scientific biography of Ignaz Semmelweis, Transaction Publishers, ISBN 978–1–4128–0467–7
Hanninen, O.; Farago, M.; Monos, E. (September–October 1983), “Ignaz Philipp Semmelweis, the prophet of bacteriology”, Infection Control, 4 (5): 367–370
Ataman, A. D.; Vatanoğlu-Lutz, E. E.; Yıldırım, G (2013). “Medicine in stamps-Ignaz Semmelweis and Puerperal Fever”.
Markel, D. (2015, May 15). In 1850, Ignaz Semmelweis saved lives with three words: Wash your hands. Retrieved November 09, 2020, from https://www.pbs.org/newshour/health/ignaz-semmelweis-doctor-prescribed-hand-washing
Yorumlar 3