Büyük Kanyon’daki ‘Büyük Uyumsuzluk’ bilmecesi kadar kafa karıştıran çok az jeolojik gizem var: Bir milyar yıldan fazla kayıp olan kaya katmanları, bir nedenden dolayı, sanki o yıllarda hiç yokmuş gibi, diğer jeolojik kayıtlar gibi biriktirilmeyip istiflenmemiş.
Bu tuhaf boşluk ilk olarak 1869’da Colorado Nehri’nde yolculuk eden jeolog John Wesley Powell tarafından fark edildi.
Daha sonra, bu katmanların tarihleri belirlenebildi. Bazı yerlerdeki 1.4 -1.8 milyar yıl öncesine tarihlenen kayalar, sadece 520 milyon yıllık kayaların yanında duruyor.
Colorado Boulder Üniversitesi’nde jeolog olan Barra Peak’e göre, “Güzel çizgiler var. Altta, birbirine itilmiş kayalar olduğunu çok net bir şekilde görebiliyorsunuz. Katmanları dikey. Sonrasında bir kesinti var, onun üzerinde Büyük Kanyon ile ilişkilendirdiğimiz tepeleri ve bu tepeleri oluşturan güzel yatay katmanları var.”
Peki bu kayaların geri kalanı nereye gitti?
Bilim insanları yeni bir çalışma için açıklama yapmayı düşünüyor: Büyük Kanyon’un jeolojik tarihinden önce olduğu düşünülmesinden daha da karmaşık olduğunu ve yerin farklı bölümlerinin bin yıl boyunca farklı şekillerde değişerek bazı kaya ve tortuların okyanusa sürüklenmesine neden olabildiğini öne sürüyorlar.
“Bunu Büyük Kanyon’da ve Kuzey Amerika’daki diğer Büyük Uyumsuzluk olan bölgelerde yapıyoruz.” Esas olarak, bu yeni yöntemler, oluştuğunda kayada depolanan ısıyı ölçmek için bir dizi kimyasal analiz tekniği kullanan termokronolojiye dayanmaktadır. Bu ısı, jeolojik oluşumların altında kaldığı basınç miktarına karşılık gelir.
Araştırmacılar tarafından toplanan veriler, jeolojik kayıtlardaki boşlukları açıklayan bir dizi küçük ama önemli yüzey yırtılması /faylanması olayı olduğunu gösteriyor.
Bunlar, yaklaşık olarak 633 ila 750 milyon yıl önce, süper kıta Rodinia’nın ş¡ddetli bir şekilde p∂rçaIanmasıyla, Dünya’nın tektoniği açısından kaya katmanlarının daha düzgün bir şekilde yerleşmediği anlamına gelen çalkantılı bir zaman ile aynı zamana denk geliyor.
Dünya’nın süper kıta oluşumu ve ayrılması döngüsü, uzun süreler boyunca inanılmaz kaya genişliklerini yükseltir ve aşındırır.
Ekip tarafından toplanan ve analiz edilen örneklere göre, Büyük Kanyon’un batı yarısı, turistlerin en aşina olacağı doğu yarısına kıyasla çok farklı jeolojik burulmalardan geçti.
Peak, “Aynı sıcaklık geçmişine sahip tek bir fay bloğu değil” dedi. (Burulma: Bir cismin farklı iki noktasına, cisme zıt yönde dönmeler meydana getirecek türden kuvvetlerin uygulanması halinde cismin kazandığı şekiI değiştirmeye burulma adı verilir)
Örneğin, kanyonun batı yarısındaki temel kaya, yaklaşık 700 milyon yıl önce yüzeye çıkmış gibi görünüyorken, doğu yarısında aynı taş katmanları birkaç kilometrelik tortunun altına gömülmüş gibi görünüyor.
Bulgular, bu gizemli Büyük Uyumsuzluk vakasını kesin olarak kapatmak için yeterli değil, ancak ileriye doğru atılmış iyi bir adım olduğu yönünde, araştırmacılar aynı tekniklerin benzer türde jeolojik yapıların bulunduğu ABD’deki burulmalar gözlemlenen diğer yerlerde de uygulanabileceğini düşünüyorlar.
Şüphe ettirmeyen şey ise sadece doğal güzelliğiyle değil aynı zamanda milyarlarca yıl boyunca gezegenimizin jeolojik tarihini çizme biçiminde de bu Büyük Kanyon’un hayranlık uyandırmaya devam etme şeklidir.
Peak, “Orada başka hiçbir yerde bulunmayan pek çok şey var. Gerçekten inanılmaz bir doğal laboratuvar.” olduğunu söylüyor.
Araştırma Geology’de yayınlanmıştır.
Fatime ABİK
