Bazı bakteri türleri olağanüstü durumlardan sağ çıkmalarıyla bilinirler, yüksek sıcaklıklardan kimyasal d∂rbeler ve kuraklığa kadar. Fakat gerçekte ne kadar uzun yaşayabilirler? 2014’te, bilim insanlarından oluşan bir ekip, bir bakteri topluluğunu kurutup, bu numuneleri küçük cam tüpler içerisine yerleştirdiler.
Bundan 500 sene içinde, bazı araştırmacılar bu uzun serüvenli araştırmayı sona erdirme onuruna erişecekler.
Bu beş yüzyıllık deney, Alman ve Amerikan bilim insanları ile iş birliği içine giren İskoçya Edinburgh Üniversitesi araştırmacıları tarafından insanlığın bakteri yaşamını daha iyi anlayabilme umutları içerisinde tasarlandı. İşin üzücü kısmı ise hiçbiri ( torunun çocukları da dahil) sonuçları görebilmek için hayatta olmayacaklar.
Deneyin içinde bulunan bilim insanlarından birisi olan Charles Cockell, bir email röportajında deneyin yapılış motivasyonunun oldukça basit olduğunu söyledi. “Çoğu bilimsel deney insanlığa bir şey sunan ya da insan yaşamı üzerine odaklanır, fakat doğa daha uzun zaman aralığında çalışır. Biz mikroplar üzerindeki çalışmamız için zamanın uzunluğu ile uyuşan bir deney tasarlamak istedik.”
Deney için, ekip üyeleri 800 tüpe iki bakteri türlerinden birini doldurdular: Chroococcidiopsis veya Bacillus subtilis. Birinci olan oldukça dayanıklı, ılıcalardan çöllere genellikle oldukça yaşanılmaz çevrelerde bulunan, ilkel bir bakteri.
İkinci olan ise bilim tarihinde en çok üzerine çalışmalar yapılmış bir bakteri, çeşitli çevresel zorluklarla tabi tutulunca uyku haline geri dönebilen ( spor biçimindeyken) bir bakteri. Bilim insanlarının doldurduğu camdan tüpler tamamıyla havadan muhafaza edilmişti ve yarısı ise DNA’ya zarar gelmemesi için radyasyon veya başka bir sorun teşkil edecek durumdan korunmak için koruma altına alınmıştı.
Her yıl boyunca ( bir çeyrek yüzyıl süresince) bilim insanları bakterilerin hala yaşar vaziyette olduğunu kontrol edecek. Ardından, kontrol etme sıklığı 500 senelik deney bitene kadar her 25 senede bir olacak.
Bakterilerin canlılığını kontrol etme işlemi oldukça basit aslında, yalnızca yeterli düzeyde rehidrasyon işlemi yapılıp, bakteri kolonilerini saymak.
Peki, 400 sene sonraki gelecekteki insanlara bu deneyi en iyi şekilde anlatmanın yolu nedir?
Araştırmacıların 25 senelik kontrollerini yerine getirirken kullanılan teknolojiyi ve testin yazılı metnini güncellemelerini isteyen talimatlar kağıt üzerine çıkartılıp, bir flash belleğe depolandı.
İlk analizler 2016’da yürütülüp, PLOS’ta (Public Library of Science) 2018 Aralığında yayınlandı. Özet olarak ne mi geçiyordu? İki senelik izolasyondan sonra, bakteri sporları canlılık göstergesinde çok az bir düşüş göstermişti.
Bazı hayatta kalan şansız sporlar kasıtlı olarak daha zor koşullara maruz bırakılmıştı, yüksek seviyede tuza maruz kalmak ya da uzay boşluğu seviyesinde bir emme gücüne karşı kalmak – ve tabii ki de, bu türler canlılık konusunda düşüş gösterdi.
Peki, bu denli uzun süreli bir proje için en iyi senaryo nedir? Cockell’in dediğine göre “Herhangi bir ideal sonuç yok, mikropların ne kadar hızlı ölebildiğini ve yüzyılı aşkın süre bazlarında hangi matematiksel fonksiyon öIümlerini tasvir ediyor bunu öğrenmek istiyoruz.”
Bazı bakteriler öyle dayanıklı ki tek bir form halinde veya benzer biçimde koruna bilinirse, milyonlarca yıl boyunca yaşam fonksiyonlarını sürdürebilirler. Örnek olarak, 1995 yılında, bilim insanları 25 milyon yıllık bir ağaç özsuyunun içerisindeki bakteriyi yeniden canlandırdılar, keza 135 milyon senelik bir kehribarın içinde sıkışan böcekler için de aynısı yapıldı.
2000 yılında, bilim insanları 250 milyon yılın ardından bile New Mexico’daki tuz birikintisindeki bakterilerin hala canlılık gösterdiklerini açıkladı.
Faruk Ünal
