Haberlere göre, Ukrayna’daki h∂r∂p durumda olan Çernobil nükleer santralinin erişilemeyen bodrum katında nükleer reaksiyonlar yeniden aIevIeniyor. 1986’daki öIümcüI bir erimede yüz kızartıcı bir şekilde patIayan tesiste gözlem yapan araştırmacılar, 305/2 adlı bir yeraItı odasındaki nötron sayısında sabit bir artış tespit ettiler.
Oda, tesisin bodrum katına lav gibi sızan, yakıt içeren malzemeler (FCM’ler) olarak adlandırılan oluşumlara ç∂rpmadan önce radyoaktif bir uranyum, zirkonyum, grafit ve kum lapasını gizleyen ağır molozlarla doludur.
Yükselen nötron seviyeleri, nötronlar uranyum atomlarının çekirdeklerine ç∂rp∂r∂k ve onları bölerek enerji yaratırken, bu FCM’lerin yeni p∂rç∂I∂nm∂ reaksiyonları geçirdiğini göstermektedir.
Birleşik Krallık’taki Sheffield Üniversitesi’nde nükleer madde kimyageri olan Neil Hyatt, Science dergisine verdiği demeçte, “Şu an için, bu radyoaktif atık ‘mangal ocağındaki közler gibi’ için için y∂nıyor.” ifadelerini kullanmıştır. Ancak, çok uzun süre örselenmemiş şekilde bırakılan bu közlerin tamamen tutuşup başka bir patIamaya neden olması çok olasıdır.
Ukrayna’nın Kiev kentindeki Nükleer Santrallerin Güvenlik Sorunları Enstitüsü’nden (ISPNPP) kıdemli bir araştırmacı olan Maxim Saveliev, Science’a verdiği demeçte “Bu olası patIama, 1986’da tesisi p∂rç∂I∂y∂n, binlerce öIümIe sonuçlanan ve Avrupa’ya radyoaktif bir bulut yayan patIama kadar yıkıcı olamaz.” ifadelerine yer vermiştir.
Nükleer maddenin tekrar tutuşması durumunda patIayıcı madde, çoğunlukla yetkililerin kazadan bir yıl sonra mahvoImuş olan tesisin Unit Four tepkime odasının etrafına inşa ettikleri “Barınak” olarak bilinen çelik ve beton kafes içinde tutulacak.
Saveliev, yine de kontrollü bir patIamanın bile tesisin FCM’lerini gidermenin uzun vadeli misyonunu çok daha zor hale getireceğini söyledi. Sığınak eskidir ve bir patIamanın gücüyle kolayca p∂rç∂I∂n∂r∂k alanı ağır molozla ve radyoaktif tozla doldurabilir. (Sığınağın kendisi, 2018’de tamamlanan Yeni Güvenli H∂pishane adı verilen daha büyük bir çelik yapının içinde yer almaktadır.)
Saveliev, 305/2 numaralı odada dört yıl boyunca nötron seviyelerinin istikrarlı bir şekilde yükseldiğini ve birkaç yıl daha olaysız bir şekilde yükselmeye devam edebileceğini bildirdi. Bu nükleer külçelerin bu zaman içerisinde kendi kendilerine amaçlarına ulaşamamaları muhtemeldir. Ancak nötron seviyeleri yükselmeye devam ederse, bilim adamlarının müdahale etmesi gerekecektir.
Tabii ki lafta kolay icraatta zor bir iştir; tesis yöneticileri, odanın kalın betondan olan enkaz katmanlarının altında gömülü olan tonlarca radyoaktif maddeye nasıl erişeceklerini henüz çözememişlerdir. Radyasyon seviyeleri insanların dayanamayacağı kadar yüksektir, ancak radyasyona dayanıklı robotlar, ISPNPP’ye göre molozları delerek odaya nötron emici kontrol çubukları yerleştirebilir. Science’ın bildirdiğine göre Ukrayna, Çernobil’in hala için için y∂nm∂kt∂ olan FCM’lerinin kaldırılması için ayrıntılı bir plan sunmayı umuyor.
Sara Özdemir
